O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti

11.4.Ishlab chiqarish funktsiyalar bo’yicha prognozlantirish
bosqichlari.

Ekonometrik model deganda, prognozlantirish ob’ektning barcha mavjud omillarini o‘zaro bog‘lanishini ifodalovchi regressiya tenglamalar tizimlari tushuniladi.

Ilmiy tadqiqotlarda keng tarkalgan ekonometrik tenglamalar - bu ishlab chiqarish funksiyasidir. Ishlab chiqarish funksiyalarini qurishdan maqsad - ishlab chiqarish jarayonini natijalariga omillarning ta’siri darajasi va xarakteristikalarini aniqlash, miqdoriy baholashdir.
Ishlab chiqarish funksiyalari turli ko‘rinishga ega bo‘lib, analitik ko‘rinishi bo‘yicha ikki guruhga bo‘linadi: to‘g‘ri chiziqli va egri chiziqli.
Noma’lum o‘zgaruvchilar soni bo‘yicha ishlab chiqarish funksiyalari quyidagilarga bo‘linadi:
- bir omilli: ishlab chiqarish mahsuloti, yoki asosiy fondlar, yoki mehnat harajatlari bilan bog‘liqligini bildiradi;
- ko‘p omilli: ishlab chiqarilgan mahsulot bir nechta omillar bilan bog‘langan.
Ishlab chiqarish funksiyalar bo‘yicha prognozlash uchun ketma-ket bir nechta bosqichlardan o‘tish lozim:
1. Berilgan ma’lumotlar asosida korrelyatsion tahlil o‘tkaziladi:
a) xususiy korrelyatsiya koeffitsiyentlar matritsasi hisoblanadi;
b) juft korrelyatsiya koeffitsiyentlari matritsasi hisoblanadi.
2. Korrelyatsion tahlil natijasida tanlangan omillar asosida regressiya tenglamasi quriladi;
3. Qurilgan tenglama quyidagi mezonlar bo‘yicha baholanadi:
a) Fisher mezoni;
b) Styudent mezoni;
v) Darbin-Uotson mezoni;
g) Ko‘plik korrelyatsiya koeffitsiyenti;
d) Determinatsiya koeffitsiyenti;
ye) approksimatsiya xatoligi.
4. Qurilgan tenglama mezonlarga mos kelsa, keyin asosiy ko‘rsatkich tenglama asosida prognoz davri hisoblanadi.
5. Ishlab chiqarish funksiyasini asosiy xususiyatlari quyidagilar hisoblanadi:
a) o‘rtacha unumdorlik omillari;
b) chegaraviy unumdorlik omillari;
v) resurslar bo‘yicha elastiklik koeffitsiyentlari;
g) resurslarga talab;
d) resurslarni almashtirish chegaralari.