|
Hazm yо‗li funksiyalarini о‗rganishda i.p.pavlov Ishlari
Rus fiziologi I.P.Pavlov va uning shogirdlari oiqat hazm kilishga talukli masalalarning kо‗pchilik tomonidan yoritildi va hazm kilish fiziologiyasiga yangi metodikani tadbik etib, bu fanning asoslariny yaratib berishdi, I.P.Pavlov va uning shogirdlari ya‘ni xronik metodlardan foydalanib uni eng yuqori darajagacha takomillashtirdi va fiziologiyada sintetik okimni yaratdi. I.P.Pavlov yaratgan bu sintetik oqim, organlar ishini bir-biri bilan boglangan xolda о‗rganila boshladi. Analiz va sintez bir-biri bilan о‗zaro boglangan dialektik birikmalardan iborat bо‗lib, analiz va sintez birligi sintetik fiziologiyaning asosiy prinsyapini tashkil etadi.
Organizmini funksiyalarini bunday bir-biri bilan bog‗langan holda о‗rganish anatomik metoddan, ya‘ni organizmni ayrim bо‗lakka bо‗lib, ularni sun‘iy sharoitda о‗rganish metoddan farq qiladi. Fistula metodi bilan operatsiya qilingan organ funksiyasini istagan vaqtda qо‗zg‗atish imkoyaini beradi. Fistula operatsiyalarini о‗tkazilganda tekshirilayotgan organni normal qon aylanishi va nerv inervatsiyasi saqlanib koladi, Fistula metodikasini tadbiq etib, hazm organlarini xarakat (motor) fuksiyasini, surish funksiyasini va sekretor protsesslarini -hazm shiralarini ximiyaviy tarkibini aniklash mumkin. Fistula metodikasini katta afzalligi shuki, hazm organlarini faoliyatini tabiyi ta‘surotlar .turli alomatlar, moddalar. bilan kо‗zgatish mumkin. I.P.Pavlov sо‗lak bezga xronik fistula kuyish metodikasini ishlab chikadi. Sо‗lakni miqdori va sifat og‗izga olingan ovqatga bog‗liq. Nonga nisbatan. suxariga kup gushtni parashogidan kura, gushtni о‗ziga sо‗lak kup ajraladi. Odam suv ichganda kam sо‗lak ajraladi, it suv ichganda sо‗lak ajralmaydi. Odamda ovqat yemaganda ham sо‗lak oz miqdorida bо‗lsa ham ajraladi, itda ajralmaydi. Me‘da, kizilungachni davomi bо‗lib, ovqat hazm qilish organining eng kengaygan qismi hisoblanadi. Uning shakli ovqatlanishga vaktiga karab retorta, chukur tarelkacha, о‗z formasini о‗zgartirib turishi mumkin va 1-2 l ovqat sig‗adi.
Quyuk ovqat yeganda kishi me‘da sharsimon shakliga kiradi. Me‘dani muskullari yaxshi rivojlanganda sharsimon shaklida bо‗ladi. Me‘da qorin bо‗shlig‗ining yuqori qismida joylashgan bо‗lib, uning keng tomoni diafragmaga karab turadi va kardial deyiladi. Uning ingichka qismi 12 barmokli ichakka tutashadi va pilorus-deyiladi. Kardial va pilarus xalkali muskuldan tashkil topgan sfinkter joylashgan. Me‘dani tubi-fundal qismini tashkil etadi.
Me‘daning devori quyidagi qavatlardan iborat:
Shilliq qavat (tunica mucosa) kulrang pushti rangli bo‘lib, bir qavatli tsilindrsimon epiteliy bilan qoplangan. Shilliq qavatning qalinligi 0,5-2,5 mm. Unda shilliq parda mushak qatlami (lamina muscularis mucosae) borligi va shilliq osti asos yaxshi rivojlangani uchun turli yo‘nalishdagi burmalar (plicae gastricae) hosil bo‘ladi.
Burmalar kichik egrilik boylab boylamasiga yonalib me‘da yo‘lini (canalis gastricus) hosil qiladi. Bu yo‘l me‘daning kirish va chiqish qismlarini o‘zaro bog‘laydi. Me‘daning qolgan qismlarida burmalar yulduzsimon shaklda bo‘ladi. Me‘daning ostium pyloricum sohasida burmalar halqa shaklida bo‘lib klapanni (valvula pylorica) hosil qiladi. Burmalarning ichida uncha katta bo‘lmagan (1- 6mm) me‘da maydonchalari (areae gastricae) ko‘tarilib turadi. Bu maydonchalarning yuzasida ko‘p sonli (35 mln.ga yaqin) me‘da bezlarining teshiklari ochiladigan me‘da chuqurchalari (foveolae gastricae) joylashgan. Me‘da bezlari joylashishiga qarab uch guruhga bo‘linadi: 1.Me‘daning kardial qismidagi bezlar (glandulae cardiacae). 2.Me‘daning tanasi va gumbaz qismidagi xususiy bezlari (glandulae gastricae propriae) ikki xil hujayralardan iborat. Asosiy hujayralar pepsinogen fermerti ishlab chiqarsa, qo‘shimch hujayralar xlorid kislota ishlab chiqaradi. 3.Me‘daning chiqish qismidagi bezlar (glandulae pyloricae). Bu bezlar ovqatni me‘dada kimyoviy parchalovchi suyuqlik me‘da shirasi ishlab chiqaradi. Me‘da shirasi ta‘sirida me‘dada oqsil, qisman yog‘ parchalanadi. Bundan tashqari me‘da shilliq pardasi qon ishlab chiqarishga ta‘sir qiluvchi antianemik modda ham ishlab chiqaradi.
Shilliq osti qavat (tela submucosa) nisbatan qalin va harakatchan bo‘lgani uchun shilliq qavat burmalar hosil qiladi.
Mushak qavat (tunica muscularis) (55-rasm) uch qavat silliq mushakdan iborat: Tashqi boylama qavat (stratum longitudinale) qizilo‘ngachning boylama mushak qavatini davomi bo‘lib êo‘proq kichik va katta egriliklar boylab joylashgan. O‘rta halqasimon qavat (stratum circulare) tashqi qavatga nisbatan kuchli rivojlangan. U qizilo‘ngach halqasimon mushak qavatini bevosita davomi bo‘lib, me‘daning chiqish qismida qalinlashib qisqichni (m. spincter pylori) hosil qiladi. Ichki qiyshiq tutamlar (fibrae obliquae) bo‘lib, me‘daning kardial qismidan boshlanib, oldingi va orqa devorlarga yo‘naladi.
Tashqi seroz qavat (tunica serosa) qorinpardaning vitseral varag‘idan hosil bo‘lib, me‘dani hamma tomondan o‘raydi. Bu parda me‘da bilan qo‘shni a‘zolar o‘rtasida boylamlar hosil qiladi. Bunday boylamlarga jigar bilan me‘da kichik egriligi o‘rtasidagi jigar-me‘da boylami (lig. hepatogastricum), me‘da bilan taloq o‘rtasidagi me‘da-taloq boylami (lig. gastrolienale), me‘da bilan ko‘ndalang
chambar ichak o‘tasidagi me‘da-chambar ichak boylamlari (lig. gastrocolicum)
kiradi.
Me‘da 3 qavatdan tuzilgan ichki-shilimshik parda, uning ostida asos kavat va о‗rta-muskul, tashki-seroz qavatdan iborat. Shilimshik, va asos kavat qon tomirlar va nerv tolalari bilan kup ta‘minlangan, SHILIMSHIK kabatda juda kup chukurchalar burmalar, dumbaymalar mayda me‘da bezlari joylashgan. Me‘da bezchalar me‘da shirasi ishlab chikaradi. Me‘da bezchalar asosiy va kushma bezchalarga bulinadi. Asosiy bezchalar ferment kushimcha bezchalar xlorid kislota 0,3-0,5 protsent va shilimshyq ishlab chikaradi. Shilimshiq parda ostidagi katlam yumshok biriktiruvchi tо‗qimadan iborat, asos parda nerv, qon tomirlar, limfa tomirlar joylashgan. Muskul kavat uch kavat bо‗lib о‗zunasiga, doiraviy (sirkulyar) va kiyshiq bо‗lib joylashgan silliq muskul tо‗qimalardan iborat, Doiraviy muskullar me‘dani pilorik qismida qalinlashadi va sfinktirni hosil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
