O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Tomirlar tizimidagi qon hajmi

Qon tomirlardagi qonning umumiy hajmi yurakning diastola vaqtida bo‘lishiga jiddiy tasir ko‘rsatadi va sistolik hajmni aniqlaydi. Katta yoshli odamda qon umumiy hajmining 84 foizi katta qon aylanish doirasi qon tomirlariga, qolgan 16 foizi esa kichik qon aylanish doirasiga tug‘ri keladi.

Katta qon aylanish doirasi arteriyalarida umumiy qon hajmining 18 foizi saqlanadi, shundan 3 foizi arteriolalarga tug‘ri keladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, rezistiv qon tomirlarning torayib-kengayishi qon tomirlar tizimining boshqa qismlaridagi qon miqdoriga sezilarli tasir qilmaydi.
Kapillyarlarning ko‘ndalang kesimi juda katta bo‘lishiga qaramay, ularda qonning nisbatan kam qismi saqlanadi (taxminan 6 foiz).
Qonning ko‘p qismi —64 foizi venalarda bo‘ladi. Shunday qilib, rezistiv tomirlar qon oqishiga katta qarshilik ko‘rsatadi, ammo kichik hajmga ega, hajmli tomirlar esa kam qarshilik ko‘rsatib, qonning ko‘p qismini o‘zida saqlaydi.
Diametri 0,5—2,0 mm bo‘lgan kichik arteriyalar va venalar oraliq joyni egallaydi: ular kengayganida ham SIG‘IM, ham qarshilik sezilarli o‘zgaradi.
Qon tomirlar : arteriya, vena va kapillyar
Qon aylanish sistemasi kapillyar qon tomirini o‘z ichiga oladi, arteriya va vena bo‘ylab moddalar almashinuvini ta‘minlaydi. Arteriya va vena qon tomirlari funksiyasi moddalar almashinuvidan emas balki, faqat qonni tashishdan iboratdir. Arteriya va vena qon tomiri o‘rtasidagi farqli jihati, arteriyada bosimning kuchli, venada esa kuchsiz bo‘lishidir.
Arteriya va vena qon tomirlari tuzilishi
Arteriya va vena qon tomirlarining bir-biriga o‘xshash jihati ularning har ikkalasida ham devori uch qavatdan iboratligidir. Shunga qaramasdan tomirlar devorining tuzilishidagi farq, ularning vazifalari turli xil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. ( Rasm.5.16)
Ichki qavat( vascular endoteliy, tunica intima) yupqa biriktiruvchi to‘qimaga tegishli bo‘lgan bir qavat endoteliy hujayralaridan tashkil topgan, asosiy membrana.
O‟rta qavat( tunica media) asosan silliq muskul va elastik to‘qima tolalarini o‘z ichiga oladi.
Tashqi qavat (tunica adventitia, qo‟shimcha qavat) tomir atrofini o‘rab olib, uning mustahkamligini ta‘minlaydi, asosan biriktiruvchi to‘qimadan tashkil topgan.
Qo‘shimcha ravishda arteriyalar ichki va o‘rta qavatlar orasida elastik, ko‘p teshikli membranalarga ega ( membrane elastica interna).

4.