O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

12.  Belgilangan  vaqtda  olinmagan  dividendlarni  aksiyador 

qancha muddat davomida talab qilib olishi mumkin? 

a) uch yil ichida; 

b) uch oy ichida; 

c) olti yil ichida; 

d) olti oy ichida. 

 

Qo‘shimcha topshiriqlar 

1.  Korporativ  boshqaruvda  dividend  siyosati  bo‘yicha  klaster 

shakllantiring. 

 

Dividend 

siyosati 

---

 

359 

 

2.  Dividend  to‘lanishi  bosqichlari  bo‘yicha  sxemani  aniq 

aksiyadorlik  jamiyati  misolida  shakllantiring  ketma-ketlik  asosida 

shakllantiring. 

 

№ 

Bosqichlar nomlanishi 

Mas’ullar 

1.   

 

2.   

 

...   

 

 

3.  Dividendlarning  muntazam  to‘lab  borilishi  va  foydaning 

muntazam  reinvetitsiyalanishining  oqibatlari  bo‘yicha  quyidagi 

jadvalni to‘ldiring. 

 

Dividendlarning muntazam 

to‘lanashi  

Foydaning muntazam 

reinvestitsiyalanishi 

1. 

2. 

...

 

1. 

2. 

...

 

 

 

 

---

 

360 

 

 

XVII bob. AKSIYADORLIK JAMIYATLARI TOMONIDAN YIRIK 

BITIMLAR TUZISH

 

 

17.1. Aksiyadorlik jamiyatlarida yirik bitimlar tuzish tartibi 

 

Aksiyadorlik  jamiyatlarining  joriy  moliyaviy-xo‘jalik  faoliyati 

jamiyat  ijroiya  organi  tomonidan  boshqarib  borilsada,  faoliyatga 

doir ma’lum bir bitimlar bo‘yicha qarorlar qabul qilish ijroiya organi 

vakolatiga  kirmaydi.  Bunday  amaliyot  boshqaruvchilarning 

aksiyadorlik  jamiyati  faoliyatiga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkin 

bo‘lgan  qarorlar  qabul  qilishining  oldini  olishga  xizmat  qiladi. 

Shundan  kelib  chiqqan  holda  aksiyadorlik  jamiyatlarida  yirik 

bitimlar tuzish masalasiga alohida e’tibor qaratiladi. 

Aksiyadorlik  jamiyati  tomonidan  mol-mulkni  olish  yoki  uni 

boshqa  shaxsga  berish  yoxud  mol-mulkni  boshqa  shaxsga  berish 

ehtimoli  bilan  bog‘liq  bitim  (shu  jumladan  qarz,  kredit,  garov, 

kafillik)  yoki  o‘zaro  bog‘langan  bir  nechta  bitim,  agar  boshqa 

shaxsga berilayotgan mol-mulkning yoki olinayotgan mol-mulkning 

balans  qiymati  bunday  bitimlarni  tuzish  to‘g‘risidagi  qaror  qabul 

qilinayotgan  sanada  jamiyat  sof  aktivlari  miqdorining  o‘n  besh 

foizidan  ortig‘ini  tashkil  etsa,  yirik  bitim  deb  hisoblanadi.  Jamiyat 

sof  aktivlarining qiymati  buxgalteriya  hisobi ma’lumotlari  bo‘yicha, 

jamiyat aktivlari va majburiyatlarining umumiy summasi o‘rtasidagi 

farq sifatida aniqlanadi.  

Kundalik  xo‘jalik  faoliyatini  yuritish  jarayonida  tuziladigan 

bitimlar  hamda  aksiyalarni  va  boshqa  qimmatli  qog‘ozlarni 

joylashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan bitimlar yirik bitimlar hisoblanadi.  

Yirik  bitim  predmeti  bo‘lgan  mol-mulkning  bozor  qiymati 

deganda  mol-mulkning  eng  ehtimol  tutilgan  narxi  tushunilib, 

ushbu  qiymat  bo‘yicha  mazkur  mol-mulk  ochiq  bozorda  bitimning 

taraflari  barcha  zarur  axborotga  ega  bo‘lgan  holda  o‘z  manfaatlari 

yo‘lida  oqilona  va  ixtiyoriy  ravishda  harakat  qiladigan  raqobat 

sharoitida  boshqa  shaxsga  berilishi  mumkin,  bitim  narxining 

baland-pastligida  esa  biror-bir  favqulodda  holatlar,  shu  jumladan 

taraflardan  birining  ushbu  bitimga  qo‘shilish  majburiyati  aks 

etmaydi.  Jamiyat  mol-mulkining  bozor  qiymatini  aniqlash  uchun 

bitim  ishtirokchilari  tomonidan  baholovchi  tashkilot  jalb  etilishi 

mumkin. 

Balans qiymati yoki olish qiymati bitim tuzish to‘g‘risida qaror 

qabul  qilinayotgan  sanada  jamiyat  sof  aktivlari  miqdorining  o‘n 

besh foizidan ellik foizigachasini tashkil etuvchi mol-mulk xususida 

---

 

361 

yirik  bitim  tuzish  to‘g‘risidagi  qaror  kuzatuv  kengashining  a’zolari 

tomonidan  bir  ovozdan  qabul  qilinadi.  Yirik  bitim  tuzish  masalasi 

bo‘yicha  kuzatuv  kengashining  yakdilligiga  erishilmagan  taqdirda 

yirik  bitim  tuzish  to‘g‘risidagi  masala  kuzatuv  kengashining 

qaroriga ko‘ra aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi hal qilishi uchun 

olib chiqilishi mumkin. 

Balans qiymati yoki olish qiymati bitim tuzish to‘g‘risida qaror 

qabul  qilinayotgan  sanada  jamiyat  sof  aktivlari  miqdorining  ellik 

foizidan  ortig‘ini  tashkil  etuvchi  mol-mulk  xususida  yirik  bitim 

tuzish  to‘g‘risidagi  qaror  aksiyadorlarning  umumiy  yig‘ilishi 

tomonidan  qabul  qilinadi.  Yirik  bitim  jamiyat  aksiyadorlarining 

umumiy yig‘ilishi yoki kuzatuv kengashi ushbu bitim bo‘yicha qaror 

qabul  qilganidan  keyin  jamiyatning  ijroiya  organi  tomonidan 

amalga oshiriladi. 

Yuqorida  keltirilgan  talablari  buzilgan  holda  tuzilgan  yirik 

bitim sud qaroriga ko‘ra haqiqiy emas, deb topilishi mumkin. 

Aksiyadorlik  jamiyati  tomonidan  yirik  bitim  tuzilganda,  bu 

haqda 20-muhim fakt e’lon qilinishi shart hisoblanadi. Bunga misol 

sifatida  “Turonbank”  ATB  tomonidan  2017-yil  30-noyabrda  e’lon 

qilingan muhimfaktni keltiramiz (17.1-jadval). 

17.1-jadval