O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti

Yaponiya nazorat-taftish boshqarmasining faoliyati va nazorat 

obyektlari 

“Nazorat-taftish boshqarmasi to’g’risida” gi Qonunga ko’ra NTB ning qaysi 

muomalalarni majburiy tartibda va qaysilarini ixtiyoriy ravishda tekshirishi aniqlab 

berilgan.  Agarda  firma  ustav  kapitalining  50  %  dan  ortiq  qismi  davlatga  qarashli 

bo’lsa, bunday firmalar majburiy tartibda har yillik tekshirishlarni qabul qiladilar.  

Aksincha  holatda  esa  tekshiruvlar  ixtiyoriy  ravishda  yoki parlament topshirig’iga 

asosan o’tkazilishi mumkin.  

Qonunda  aytib  o’tilishicha,  tekshirish  jarayoniga  bog’liq  mahsus  kichik 

bo’linmalar  ham  tashkil  etilgan.  Nazorat-taftish  boshqarmasi  tomonidan 

tekshiriladigan  bu  tashkilotlar  doimiy  ravishda  boshqarmaga  rasmiy  to’lov 

topshiriqnomalari  bilan  birgalikda  rasmiy  hisobot  topshirib  turadi.  NTB  o’z 

xodimlarini  tekshirishlarni  o’tkazish  uchun  tekshirilayotgan  obyektga  yuborishi 

mumkin.  Bundan  tashqari,  boshqarma  zaruriyatga  ko’ra  tekshirilayotgan 

tashkilotdan bixgalteriya  hisobi qaydnomalari, hujjatlar va  hisobotlarni talab  qilib 

olish  huquqiga  ega.  Shuningdek,  NTB  nazorat  obyekti  hisoblangan  tashkilot 

xodimlarini subat qilish uchun ham chaqirishi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan.    

---

14 

 

Takshiruvlarga  mas’ul  shaxslar  zudlik  bilan  boshqarma  rahbariyatiga 

moliyaviy  mablag’lar  hisobidagi  jinoyatlar,  naqd  pul,  qimmatli  qog’ozlar  va 

boshqa qimmatliklar kamomadini yashirish bo’yicha hisob berishi lozim. Agarda, 

boshqarma  lozim  topsa,  tekshiruvlar  uchun  kerakli  materiallar  va  ekspertlar 

xulosalarini hukumat idoralari va jamoat tashkilotlaridan so’rashi mumkin.  

Shunday qilib, Nazorat-taftish boshqarmasi davlatning barcha korxonalari va 

tashkilotlari,  vazirliklar,  idoralarda  tekshiruvlarni  olib  boruvchi  birlamchi  organ 

hisoblanadi.  Boshqa  so’z  bilan  aytganda,  boshqarma  jami  bo’lib  120  tekshiruv 

obyektlari  va  6  mingdan  ziyod  davlat  byudjetidan  dotatsiya  oluvchi  korxonalar 

ustidan nazorat ishlarini amalga oshiradi. Shuningdek, tekshiruvlar ustav kapitalida 

davlat  ulushi  bo’lgan  barcha  banklarda  va  davlat  byudjeti  mablag’laridan 

foydalanuvchi  davlatning  xorijdagi  korxonalarida  ham  o’tkaziladi.  Xususiy 

firmalar va davlat korxonalarining byudjet mablag’laridan samarali foydalanishini 

nazorat qilinishi joylarga borib amalga oshiriladi.  

Davlat byudjetining daromadlar qismi  ijrosini taftsi qilishda Nazorat-taftish 

boshqarmasi  markaziy  e’tiborni  soliq  organlarining  ish  samaradorligiga  qaratadi. 

Yaponiyada  hammasi  bo’lib  50  mingdan  ortiq  soliq  inspektori  byudjet 

daromadlarining  shakllanishiga  o’z  hissasini  qo’shadi.  Ularning  faoliyati  esa 

boshqarma tomonidan barcha pog’onalarda tekshirib boriladi.  

Nazoratning  asosiy  obyekti  bo’lib  xususiy  korxonalar  va  firmalar 

daromadlaridan  davlat  byudjetiga  kelib  tushadigan  to’lovlar  hisoblanadi.  Bu 

borada  Nazorat-taftish  boshqarmasi  25  deputatdan  iborat  Parlamet  byudjet 

komissiyasi  bilan  yaqin  hamkorlik  qiladi.  Boshqarma  tomonidan  byudjet 

daromadlari  va  xarajatlariga  oid  tahliliy  materiallar,  alohida  tekshiruvlar  yakuni 

bo’yicha axborotlar tayyorlanib mazkur komissiyaga taqdim etiladi.