O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti

Bitiruv  malakaviy  ishining  tuzilmasi  va  tarkibi.  Bitiruv  malakaviy  ishi 

kirish,  uchta  bob,  oltita  paragraf,  xulosa  va  takliflar,  foydalanilgan  adabiyotlar 

ro’yxatidan iborat. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

6 

 

1-bob. “Rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil etishning 

o’ziga xos xususiyatlari” mavzusini o’rgatishning nazariy masalalari 

1.1.  Mavzuning mohiyati, maqsadi va uning o’ziga xos xususiyatlari 

Iqtisodiyot nazariyasining eng oddiy va eng muhim qoidasi bu – har qanday 

iqtisodiy  o’sishga  iqtisodiy  samaradorlik  orqali  erishiladi.  Iqtisodiy  samaradorlik 

bir  vaqtning  o’zida  barcha  iqtisodiy  birlik  va  muomalalarning  to’laqonli  va  faol 

amal qilishiga asoslanadi.  

Har bir mamlakat o’z moliya tizimiga ega bo’lib, ular umumiy ko’rinishda 

deyarli  bir  xil  funksiyani  bajaradi,  ya’ni  taqsimlash  va  nazorat.  Taqsimlash 

jarayoni  har  bir  moliya  yurituvchi  siyosiy  subyektning  joriy  holati  va  belgilab 

olgan  me’yorlari  doirasida  amalga  oshiriladi.  Shu  nuqtayi  nazardan  qaraganda 

moliyaning  taqsimlash  funksiyasi uchun umumjahon tan  olgan  va qat’iy  belgilab 

qo’yilgan tamoyil va qoidalar mavjud emas.  

Nazorat  funksiyasi  esa  bir  muncha  murakkabligi  bilan  taqsimlash 

funsksiyasidan  ajralib turadi.  U har bir  mamlakatda  ayni  bir  xil vazifani  bajaradi: 

bir  paytning  o’zida  iqtisodiyotni  tartibga  solish  va  uning  natijasida  iqtisodiy 

samaradorlikka  erishish.  Moliyaviy  nazoratning  samarali  amalga  oshirilishi 

natijasida mamlakatda iqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sir qiluvchi omillar bartaraf 

etiladi. Natijada  esa har bir davlat uchun eng  muhim  bo’lgan ikki  makroiqtisodiy 

muhit yuzaga keladi. Birinchidan, ishlab chiqarish jarayonining iqtisodiy-huquqiy 

qonunlarga  to’g’ri  amal  qilishi  va  uzluksizligini  ta’minlash  bozor  muvozanatiga 

erishilishiga olib kelsa, ikkinchidan esa, ayni shunday to’g’ri ishlovchi mexanizm 

davlat byudjeti daromadlarining ko’payishiga olib keladi.  

   Moliyaviy  nazoratning  bu  qadar  muhim  ahamiyat  kasb  etishi  uni  yanada 

optimallashtirish  masalasini  yuzaga  keltiradi.  Masala  yechimini  topishning  eng 

keng  tarqalgan  va  samarali  usuli  bu  –  rivojlangan  mamlakatlar  tajribalarini 

o’rganish  va  ulardan  tegishli  xulosalar  chiqarish  orqali  joriy  moliyaviy  nazorat 

tizimiga  o’zgartishlar  kiritish.  Lekin  bu  qanday  amalga  oshirilishi  haqida  gap 

ketganda bu savolga ko’pchilik iqtisodchi va talabalar tomonidan qiyinchilik bilan 

javob  berilishi  yoki  umuman  javob  berilmasligi  o’tkazilgan  so’rovlar  natijasida 

---

7 

 

aniqlandi.  Bu  kabi  savollarga  ongli  ravishda  va  to’liq  javob  bera  olish  layoqatini 

o’quvchi-talabalarda hosil qilish bizning asosiy maqsadimizdir.  

Jarayonni  bevosita  ayrim  rivojlangan  mamlakatlar  moliyaviy  nazorat 

tizimiga  oid  nazariy  ma’lumotlar  bilan  boshlaylik.  Mavzuning  samaradorlik 

darajasi  yuqori  bo’lishi  uchun  tanlanadigan  mamlakatlar  iqtisodiyoti  va  ijtimoiy 

turmush-tarzi  bir-birlaridan  keskin  farq  qilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Shuning 

uchun  biz  G’arbdan  Germaniya  Federativ  Republikasini,  Sharqdan  Yaponiya 

Imperiyasini va iqtisodiyoti bizning milliy iqtisodiyotimizga yaqin bo’lgan Rossiya 

Federatsiyasini  tanladik.  Bu  mamlakatlar  jahon  xo’jaligining  deyarli  barcha 

sohalarida  raqobatlashadilar,  lekin  shunday  sohalar  bor-ki,  ularda  bu 

mamlakatlardan biri gegemonlik qiladi. Masalan, tabiiy resurslar bozorida Rossiya 

deyarli  monopol  hisoblansa,  kimyo,  texnologiya  va  mashinasozlik  sohasida  esa 

Yaponiya va Germaniya yetakchilik qiladi.