O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

"…Oʻzbekiston Toshkent viloyatida 
investorlar uchun bepul yerlar xadya qilamiz…”
 Xitoylik tinglovchilar 
bu  maʼlumot  toʻgʻridan  togʻri  tarjima  qilinsa,  hayratga  tushishlari 
mumkin  edi.  Tajribali  tarjimon  ushbu  maʻnoni  vaqtincha  saqlagan 
holda jumla maʼnosini aniqlashtirib shunday tarjima qildi: 
“
乌
w ū
兹
z ī
别
b i é
克
k è
斯
s ī
坦
t ǎ n
为
w è i
了
l e
吸
x ī
引
y ǐ n
投
t ó u
资
z ī
提
t
供免
费
的土地
”
  (Oʻzbekiston  investorlarni  jalb  qilish 
maqsadida bepul yerlar hadya qilishga tayyor)
128
. 
Sinxron tarjimon soʻzlovchining nutqini boshqa tilda  ifoda etadi.  
Tarjimon bir vaqtning oʻzida tushunadi va soʻzlaydi. Bu jarayonda unga 
maʻruzachilar  gapiradigan  til  oʻz  taʼsirini  koʻrsatmay  qolmaydi.    Bu 
taʻsir fonetik, morfologik va sintaksik yoʻnalishlarda namoyon boʻladi.  
Tajribasiz tarjimon ongsiz ravishda chet tilining modeliga taqlid qiladi. 
Bunday talqin maʻruzachining asl niyatini buzib koʻrsatilishiga sabab 
boʻlishi mumkin. Xatoga yoʻl qoʻmaslik uchun, tarjima qilinayotganda 
asl  til  shaklidan  xalos  boʻlish,  maʻruzachi  nutqining  asl  mazmunini 
tinglovchilarga eng tabiiy tilda yetkazish lozim
129
. Masalan: 
“
乌
w ū
兹
z ī
别
b i é
克
k è
斯
s ī
坦
t ǎ n
共
gòng
和
h é
非
f ē i
常
cháng
愿
y u
意
y ì
非
f ē i
常
cháng
欢
huān
迎
yíng
来
l á i
自
z ì
江
jiāng
苏
s ū
来
l á i
乌
w ū
兹
z ī
别
b i é
克
k è
斯
s ī
坦
t ǎ n
开
k ā i
张
zhāng
业
y è
“ 
jumlasi 
“Oʻzbekiston  hukumati  doimo  yordam  beradi  va  qoʻllab  quvvatlaydi, 
Jiangsudan  kelgan  tadbirkorlar  va  ularga  yaratadi  qulay  ish  sharoit”
 
shaklida tarjima qilinsa, jumlani tushunish qiyin boʻladi. Uni quyidagicha 
o‘girish  maqsadga  muvofiq: 
“Oʻzbekiston  hukumati  Jiangsu 
pravinsiyasidan  kelgan  tadbirkorlarga  doimo  yordam  beradi  va  ularni 
qoʻllab-quvvatlaydi  hamda  ular  uchun  qulay  ish  sharoitlari  yaratib 
beradi”.
 Ogʻzaki tarjimadagi tarjimon oldidagi toʻsiqlardan yana biri bu 
tezlik  hisoblanadi.  Tez  nutq  bir  vaqtning  oʻzida  tarjimonning 
 
127
  Chang  Ch.  Directionality  IN  CHinese/English  simultaneous  interpreting:  impact  on 
performance and strategy use. – Austin:The University of Texas at Austin, 2005. – P. 107. 
128
  Toshkent  vil  hokimi  va  Jiangsu  pravinsiyasi  gubernatori  oʻrtasida  boʻlgan  uchrashuvda 
Ixtiyor Niyazmurodov tomonidan qilingan tarjima Toshkent.,2012 
129
刘丽
. 
论译者译材选择中的主体性
——
冰心翻译活动个案分析
. 
安徽
, 2008.- 
页
.55. 

---

 
93 
dushmanidir.   Agar  manba  va  maqsadli  tillarning  tuzilishi  jiddiy  farq 
qilsa, bosim yanada koʻproq boʻladi. Sababi, tarjimonning aqliy qobiliyati 
cheklangan  bo‘ladi. Inson  miyasi  kir  yuvish  mashinasiga  oʻxshay-
di. Barabanni hech qachon haddan tashqari yuklamaslik kerak, aks holda, 
aylantirb yuvish uchun joy qolmayda va natijada tozalash koʻngildagidek 
boʻlmaydi. Shunga oʻxshab, tezkor nutqlar miyani maʻlum bir vaqt ichida 
juda koʻp maʻlumot bilan toʻldirib yuboradi va izchil tarjima qilish uchun 
maʻlumotni toʻgʻri qayta ishlashga joy qoldirmaydi.
 
Tarjimon miyasi toʻgʻri ishlashini taʻminlash uchun maʻruzachi ke-
rakli tezlikda gapirishi kerak. Tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, nutq tezligi 
tarjima sifati bilan toʻgʻridan-toʻgʻri korrelyatsiya
130
ga ega. Nutq tezlashi-
shi bilan aniqlik kamayadi. Tarjimonlar fikriga koʻra, tarjimaning sifatini 
taʻminlash  uchun  daqiqada  100  dan  120  gacha  soʻzlar  nisbati  yozma 
matndan oʻqimagan nutqlar uchun maqbuldir, garchi koʻrsatkich har xil 
nutq turlari uchun farq qilishi mumkin. Boshqa tillarda boʻlgani kabi, xi-
toycha nutq samarali boʻlishi uchun yangilik sekin yetkazilishi kerak. 
Pekin Davlat Universitetining fonetika boʻyicha mutaxassisi profes-
sor Zhou Tongchunning soʻzlariga koʻra, agar ishlatiladigan til har kungi 
til boʻlsa, inson qulogʻi sekundiga yetti-sakkizta belgi yoki soatiga 240 
dan  250  gacha  qabul  qilish  qobiliyatiga  ega. Ushbu  tezlikdan  yu-
qorilanganda esa,  tinglovchi  tushunish va  idrok etishda  qiyinchiliklarga 
duch keladi. Xie Likui taʻkidlashicha (xitoylik) tinglovchilarning eʻtirof 
etish tezligi soatiga 240 dan 250 gacha iyeroglifdan iborat.
131
 
Xulosa qilib aytganda, tarjima bilan shugʻullanish, maʼlum bir til-
dagi  biror  maʼlumot  yohud  matnni  boshqa  bir  tilga  oʻgirish  va  ayni 
damda bu xabarni toʻgʻri talqin qilgan holda tinglovchiga yetkazib berish 
tarjimonlikning asosiy mohiyatini tashkil etadi.  Biroq mahoratli tarjimon 
boʻlib yetishish uchun uzoq vaqt  ilm oʻrganish, tajriba orttirish va koʻ-
nikmalarni  hosil  qilish  lozimdir.  Shu  bilan  birgalikda  tarjimon  tarjima 
jarayonida ishtirok etadigan tillar tegishli boʻlgan xalq tarixi, madaniyati 
va anʼanalardan ham xabardor boʻlishi kerak, bundan tashqari, mutarjim 
tilni  mukammal  oʻrganibgina  qolmasdan  tarjima  qilish  nazariyasi, 
usullari,  umumiy  olganda  tarjimaning  nazariy  bilimlarga  ham  egalik 
qilishi  shart. Ayniqsa  ogʻzaki  tarjima  bilan  shugʻullanuvchi  tarjimonlar 
 
130