O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo‐texnologiya instituti “menejment va kasb ta’limi” fakul’teti

 
2. Ovqat tayyorlash va uning sifati, ishtahaga ta’siri. 
Inson organizmida kechadigan barcha xayotiy jarayonlar uni tug‘ilishidan boshlab 
ovqatlanishi  tarkibiga  va  ovqatlanish  rejimiga  bog‘likdir.  Xar  bir  tirik  organizm  o‘z 
xayotiy faoliyati jarayonida doimo turli xil moddalarni sarflaydi, bu moddalarning asosiy 
qismi organizmda oqsidlanib, uning natijasida  ma’lum miqdorda energiya hosil bo‘ladi. 
Bu  energiyani  organizm  tana  xaroratini  saqlash,  ichki  organlarni  normal  faoliyatini 
ta’minlash (yurak, o‘pka, oshqozon va h.q.) hamda jismoniy ish  bajarganda sarflanadi. 
Bundan  tashqari    yangi  hujayra  va  to‘qimalarni  shakllanishi  bilan  bog‘lik  plastik 
jarayonlar    amalga    oshiriladi.  Inson  hayotini  saqlab  qolish  uchun,  organizmning 
sarflagan  energiyasini  to‘liq  tiklanishi  zarur.  Tiklanishni    asosiy  manbalari  bu 
ovqatlanishdir. 
Ovqat  o‘z  tarkibida  oqsil,  yog‘lar,  uglevodlar,  vitaminlar,  mineral  moddalar  va 
suvdan tashqil topgan bo‘lishi kerak. Bolalarda umumiy ovqat hajmiga va alohida ovqat 
moddalarga  bo‘lgan  ehtiyoji  asosan  yoshga  bog‘lik,  kattalarda  esa  xayot  sharoiti  va  
mehnat  turiga  bog‘likdir.  Bu  ehtiyojni  qondirish  uchun  bir  sutkada  sarf  qilingan 
energiyasini  jamini  bilishimiz  kerak.  Ma’lumki  organizmda  hosil  bo‘lgan  energiya 
issiklik bilan organizmdan chiqib ketadi. 
Xar bir aqliy va jismoniy  faoliyat uchun tegishli vaqt oraligida qancha energiya 
sarflanishi  ma’lum  bo‘lganligi  bois,  shuncha  miqdordagi  energiyaga  ega  oziq-ovqat 
miqdorini  hisoblash  oson.  Energiyani  sarflanishi  katta  kaloriyalarda  ya’ni  kkaloriyada 
o‘lchalinadi (katta kaloriya 1 kg suvni 1ºS istilishi uchun sarf qilinadigan issiklik. 
Kattalar  uchun  ovqatlanish  normalari  organizm  sarflagan  energiyasini  koplash 
uchun bolalarda esa bundan tashqari o‘sish va rivojlanish normalarini ta’minlash zarur. 
Organizmning  oziqlanish  me’yorlarini  aniqlash  uchun  dastavval  iste’mol 
qilinadigan  taomlardagi  asosiy  oziq  moddalari  oqsil,  yog‘  va  uglevodlarni,  energetik 
qiymati  hisoblanaladi.  Bu  ko‘rsatkich  1  gramm  oqsil  uchun  4.1.  kkal,  shuncha  yog‘ 
uchun 9,3 kkal va shuncha uglevod uchun 4.1 kkalga teng. 
Oqsillar
.  Oqsillar  quyidagi  oziq-ovqat  moddalarida  uchraydi:  yong‘oq, 
dukkakliklar, tuxum, qo‘zi qorin, go‘sht mahsulotlari, baliq, pishlok, baklajon, tvorog, sut 
va boshqalarda. 
Bolalar  organizmi  kattalarnikidan  tez  o‘sishi  bilan  ajratib  turadi.  O‘sish  esa 
asosan  oksillar  hisobidan  bo‘ladi,  shuning      uchun  ularning  oksilga  bo‘lgan  talabi 
kattalarnikidan ancha yuqori. Agar katta odam 1 kg tana massasiga nisbatan 1 gr. oqsil 
talab qilsa, 1 yoshgacha bo‘lgan bolalarda bu kursatkich 4-5 gr.; 1-3 yosh – 4-4,5 gr.; 6-
10 yoshdan – 2,5-3 gr. 
Shuni  qayd  qilish  joizki,  oksillar  organizmda  zaxirada  saqlanmaydi,  ovqatda 
qancha oqsil ko‘p bo‘lsa, u shunchalik intensiv holda parchalanib foydasiz xolda chiqib 
ketaveradi. 
Yog‘lar.
  YOg‘lar  zaytun,  pista,  juxori,  zig‘ir,  sarig  yog‘  hamda  yong‘oqda, 
yog‘larda, go‘shtda, qaymokda va boshqalarda bo‘ladi. 
Yog‘lar  energnetik  jixatdan  eng  boy  mahsulot  hisoblanadi.  Ularning 
parchalanishidan  hosil  bo‘lgan  energiya  oksil  va  uglevodga  qaraganda  ikki  barobarida 
ham  ziyod  bo‘ladi.  Yog‘  bilan  tanada  yog‘da  eriydigan  vitaminlar  ham  (A,  D,  E,  K) 
kiradi. 

---

72 
 
6-oylikdan 4 yoshgacha bo‘lgan bolalar xar bir  kg. tana massasi hisobiga sutka 
davomida  3,5-4  yog‘  iste’mol  qilishi  zarur.  Agar  bola  ovqatida  yog‘  etarli  bo‘lmasa 
spetsifik  va    nospetsifik    immunitetlarning  hosil    bo‘lishi  kamayib  ketadi,  bu  narsa  o‘z 
navbatida turli kasalliklarga beriluvchanlikni kuchaytiradi.