O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 Boshqarishning funksional  strukturasi
23
 
 
Albatta,  funksional  xizmatlar  rahbarlari  va  mutaxassislari:  o‗z 
sohasini chuqur va puxta biladigan, jarayonlar va hodisalarni tahlil qilish 
va baholash qobiliyatiga ega bo‗lgan, o‗z xulosa va tavsiyalarini himoya 
qila  oladigan,  chiziqli  struktura  rahbarlarini  shu  tavsiyalarni  amalga 
oshirish  maqsadga  muvofiqligiga  ishontira  oladigan  kishilar  bo‗lishi 
kerak.  
Funksional 
bo‗linmalar 
bevosita 
barcha 
quyi 
struktura 
bo‗linmalarining  (A1,  A2,  A3,  B1,  B2,  B3)  faoliyatini  boshqaradi. 
Funksional  boshqarish  u  yoki  bu  funksiya  vakolatiga  taalluqli  tor 
doiradagi  masalalar  bo‗yicha  quyi  bosqich  organlari  va  bo‗linmalari 
                                                             
23
 Sharifxo‗jayev M, Abdullayev Y. Menejment: Darslik, Т., 2001. 

---

174 
 
faoliyatiga  rahbarlikni  ta‘minlaydi.  Masalan,  korxonaning  reja  bo‗limi 
sexlarning  reja  byurolariga  rahbarlik  qiladi.  Bunda  ham  funksional 
bo‗limlar  rahbarlarining  vertikal  bo‗yicha  iyerarxiyasi  va  bo‗ysunishi 
mavjud. Ammo chiziqli strukturadan farqdi  o‗laroq, bunday bo‗ysunish 
ma‘muriy  emas,  balki  sof  uslubiy  maslahatli  bo‗ysunishdir.  Masalan, 
korxona  reja  bo‗limining  boshlig‗i  sex  reja  byurosi  boshlig‗iga  hatto 
aynan  shu  vazifaga  doir  masala  bo‗yicha  ham  buyruq  berish  huquqiga 
ega  bo‗lmaydi.  Biror  ma‘muriy  buyruqni  korxona  direktori  sex 
boshlig‗iga  buyurishi  mumkin,  sex  boshlig‗i  esa  sex  reja  byurosi 
boshlig‗iga shunday buyruq bera oladi. 
Albatta,  funksional  xizmatlar  rahbarlari  va  mutaxassislari:  o‗z 
sohasini chuqur va puxta biladigan, jarayonlar va hodisalarni tahlil qilish 
va baholash qobiliyatiga ega bo‗lgan, o‗z xulosa va tavsiyalarini himoya 
qila  oladigan,  chiziqli  struktura  rahbarlarini  shu  tavsiyalarni  amalga 
oshirish  maqsadga  muvofiqligiga  ishontira  oladigan  kishilar  bo‗lishi 
kerak. 
Boshqaruvning chiziqli struktura sharoitida ishlaydigan rahbarlariga 
malakali  yordam  ko‗rsatish  uchun  funksional  va  idoraviy  tashkilotlar 
tashkil  etiladi  va  bu  tashkilotlarning  vazifasi  boshqaruv  qarorlarini 
tayyorlash va rahbarlarga malakali yordam berishdan iborat. 
Hozirgi zamon korxonalari faoliyatidagi ko‗pgina muammolarni hal 
etish gorizontal bo‗yicha kelishib olish va muvofiqlashni talab etadi. Bu 
funksiyalarni  turli  xizmatlar  bajaradi,  ularni  mazmuni  va  muddatlariga 
ko‗ra  kelishib  olish,  ishlab  chiqarishning  ko‗pgina  unsurlarini 
tutashtirish  lozim.  Goho  funksional  xizmatlar  o‗rtasidagi  bu  gorizontal 
aloqalar  juda  cho‗zilib  ketadi,  ular  bahs  va  nizolar  bilan  amalga 
oshiriladi.  Chiziqli  struktura  rahbari  esa  ko‗p  sonli  bo‗linmalar  ishini 
muvofiqlashtirishga juda qiynaladi.  
Chiziqli-funksional  boshqaruv  strukturasida  asosiy  boshqaruv 
chiziqli  boshqaruv  hisoblanadi.  Hamma  boshqaruv  bosqichlarida  va 

---

175 
 
mustaqil  uchastkalarni  boshqarish  faoliyatida  chiziqli  rahbarlar 
ajratiladi.  Ularga  ishlab  chiqarishi  xo‗jalik  faoliyatini  yakkaboshchilik 
boshqarish  huquqi  berilgan  bo‗lib,  u  olingan  natijalarga  to‗liq  javob 
beradi.