Atrof-muhit.
Har bir inson atrof-muhit muhofazasi haqida
qayg‗urishi kerak. Sanoatlashtirish va kishilarning shaharlarda,
mintaqalarda to‗planishi chiqindilar bilan bog‗liq global muammoni
keltirib chiqaradi. Bu atmosferaga chiqarilayotgan kimyoviy chiqindilar
yoki axlatxonalarga tashlanadigan chiqindilar bo‗lishi mumkin. Bundan
tashqari quyoshdan himoya qiluvchi ozon qatlamining o‗zgarishi
insoniyatga katta xavf tug‗diradi.
Ayrim kishilar ekologik muammolar oshirib yuborilgan deb
hisoblaydilar. Shubhasiz, bunday muammolar mavjud va hukumat bu
sohadagi nazoratni kuchaytirmog‗i lozim. Iste‘molchi soliq yoki
tovarning yuqori qiymati orqali barcha xarajatlarni to‗laydi, har
doimgidek menejer foyda va iste‘molchi o‗rtasida turadi. U past baholi
yaxshi tovarlarni ishlab chiqarish xarajatlarida yangi mas‘uliyatga ega
bo‗ladi. Atrof-muhit bunda qo‗shimcha va ortib boruvchi qiyinchiliklar
tug‗diradi.
3. Qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslardan foydalanish rejimining
buzilishi, kelajak avlod manfaatlarini zamondoshlar tomonidan hisobga
olmaslik.
Shuning uchun, shunday xavf paydo bo‗lmoqdaki, uning markazida
insonning zavol topishi, uning jamiyat bilan aloqasida madaniyat va
ma‘naviyatining yemirilishi yotadi.
4. Har xil mamlakatlar o‗rtasida va alohida mamlakatlar ichida
ijtimoiy farqlanishning tez o‗sishi. Bu resurslar kurash bilan
uyg‗unlashib, joriy mahalliy mojarolar va global xavfni keltirib
chiqarmoqda.
5.
Inson shaxsi murakkablashmoqda. Menejer kunda insonlar
muammolarini yechish bilan shug‗ullanadi. Ammo u jamiyatning
umumiy rivojlanish muammolariga ham duch keladi. Avvalo, aholining
18
ko‗payishi. Kishilar nisbatan ilgari nafaqaga chiqadilar. Yaxshi tajribali
xodimlar unumsiz va ularni ijtimoiy ta‘minot tizimi evaziga
ta‘minlashning zarur bo‗lib qolishi, bu tizim qiymatini oshiradi. Keksa
xodimlar ishni tark etadi. Ularning o‗rnini bosishi mumkin bo‗lgan
yoshlar soni qisqaradi.
Inson resurslarining bunday muammosi bilan menejer hozirning
o‗zidayoq shug‗ullanmoqda. AQSh va Kanadada ishlab chiqarishda faol
band xodimlarning o‗rtacha yoshi 34-35 atrofida, Meksikada esa bu
ko‗rsatkich 19 yoshga teng.
Bu mamlakatlar demografik ahvolining bunday farqlanishi inson
resurslari
muammosidir.
Malakali
va
tajribali
xizmatchilarning
yetishmasligi bilan birga, xodimlar tomonidan kutilayotgan munosabatlar
ham o‗zgarib bormoqda. Bu kelajak tendensiyasidir. Ijtimoiy munosabatlar
va hukumat qarorlari insonlar farovonligini oshirishda menejer va
kompaniyalar mas‘uliyatini kuchaytirishga qaratilgan. Ilgari kompaniya va
xizmatchilar o‗rtasidagi munosabatlar mehnat shartnomasi bilan cheklanar
edi. Bugun bu munosabatlar xodimlarning korxona va ish joyidan
tashqaridagi hayotida kompaniya javobgarligining kengayishi bilan
xarakterlanadi.
Lekin bunday qarama-qarshilikni anglash juda qiyin kechadi. Ha,
menejerlik (boshqaruv) inqilobi XX asrning ikkinchi yarmida yetakchi
mamlakatlarning tezkor rivojlanishidagi, bozor munosabatlarini amalga
oshirish, tanazullarni yengib o‗tishda, bozor munosabatlarini takomil-
lashtirishda ko‗plab bozor subyektlari va mulk ko‗rinishlarining paydo
bo‗lishida asosiy omil bo‗ldi. Menejerlik inqilobi ta‘sirida ko‗p
zamonaviy sivilizatsiyalar yuksak ijtimoiy natijalarga erishdilar.
Tadbirkorlik
hamda
boshqaruvning
yangi
madaniyati
shakllanmoqda. Uning mazmuni nimada? Birinchi navbatda, unda
oqilona boshqarish, bilim, ilmiy loyihalashtirish va dasturlash,
matematik va ijtimoiy modellashtirishni oqilona tatbiq etish alohida
ahamiyat kasb etadi. Ilmiy boshqaruvning bu usullari ijtimoiy resurslar,
«inson omili» resurslaridan to‗liq foydalanishga qaratilgan. Boshqaruv
bilimlarining, boshqaruv konsepsiyalarining, loyiha va dasturlarning
19
shakllanishi mahalliy hamjamiyatlar yutug‗i natijasida mahalliy
menejment tez rivojlanmoqda. Millionlab boshqaruvchilar (menejerlar)
miyasida sifat o‗zgarishlari sodir bo‗lib, ular mutaxassislarga aylanib,
hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish sur‘atlariga samarali ta‘sir
qilmoqda. Moliya institutlari va tijorat tashkilotlarining shaxsiy egalari
soni ortmoqda. Shartnoma asosida yollangan va boshqaruv faoliyatiga
mas‘ul bo‗lgan har bir mahalliy menejer o‗z ishi natijalariga ko‗ra
boshqaruv sohasida kichik bir tadbirkorga aylanadi. Shunday qilib,
tadbirkorlikning yangi turi - menejerlik shakllanadi.
Bu jarayon keng doirada sodir bo‗lib, butun boshqaruv tizimida, o‗z
o‗rnida, negizidan o‗zgartirib, uni maqsadli qiladi: aholi-aksiyadorlar
kengashi - menejment. Natijada menejerlar keng vakolatlarga ega
bo‗ladi, lekin berilgan vakolatlarga aholi oldida javobgar bo‗ladilar,
jahon tajribasiga binoan, bu nafaqat menejerning, balki mahalliy
ma‘muriyat va mansabdorlar apparatining ham mas‘uliyatli va
professional jamoasini tuzishning eng samarali usulidir. Menejment va
korporatizm tamoyillariga asosan, aholi ma‘muriyat va menejerlar
mahalliy hamjamiyatining rivojlanish maqsadlarini belgilab berib, uning
davlat tashkilotlarining mahalliy organlariga hisobot topshirishini
kafolatlaydi. Bu ijtimoiy boshqaruv tashkilotining asosiy tamoyili
sifatida ishtirok etmay, balki tadbirkorlikning zamonaviy boshqaruv
madaniyatini amalga oshirish mexanizmi sifatida ishtirok etadi.
Rivojlangan kichik tadbirkorlik yordamida, birinchi navbatda,
innovatsion, ilmtalab sohalar yordamida butun jamiyat hayotini
ma‘naviyat va boshqaruvchanlik asosida sog‗lomlashtirish uchun sharoit
yaratildi. XXI asrda bu tendensiyani yanada kengaytirish talab qilinadi,
sababi bu asrda ijtimoiylashuv va ma‘naviyatni iqtisodiyot emas, balki
jamiyat taraqqiyoti, uning maqsadlari va ehtiyojlari boshqaradi.
Jamiyatda, oxir-oqibat, shunday haqiqatni anglash sodir bo‗ladiki,
uning muvozanati juda boylar va juda qashshoqlar daromadlarida 10
martalik farq bo‗lishi mumkin emasligiga olib keladi. Aholining 10%
dan kami qashshoqlikda, obyektiv sabablar bo‗yicha, yashashi
mumkinligi tobora oydinlashmoqda. Ko‗pgina rivojlangan mamlakatlar
uchun bu inqirozli nuqta hisoblanadi.
20
Muammoni tushunish, joriy rivojlanish tendensiyalarining namoyon
bo‗lishi, ularni hal qilishning yangi usullarini ham keltirib chiqaradi.
Ular boshqaruv sohasida yuzaga kelib, strategik va taktik xarakterga
ega. Boshqaruv organlari, shuningdek, aholini ijtimoiy himoyalash
choralarini ishlab chiqmoqda. Bu bozorni yanada ijtimoiy cheklashga
imkon beradi.
Boshqaruvning bosh obyekti - davlatga yangi talablar qo‗yilmoqda.
Bu, o‗z navbatida, mahalliy o‗z-o‗zini boshqarish organlarining moddiy-
moliyaviy va huquqiy bazasini mustahkamlaydi, qachonki faqat tabiat
resurslaridan emas, balki hududiy resurslaridan (ijtimoiy, madaniy-
ma‘naviy, boshqaruv) to‗g‗ri foydalanganda.
Ular hukumat va boshqaruvning yuqori pog‗onalarida, ular
vazifalariga xos bo‗lmagan asos topadi va boshqaruvning zamonaviy
usullariga e‘tibor qaratishga imkon beradi. Hozirda mahalliy
hamjamiyatlar, alohida tashkilot yoki firma, axborotlar, texnologiyalar,
ma‘lumotlar banki asosida korporativ maqsad natijalariga asoslangan
holda o‗zining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqmoqda. Shuning
uchun, jamiyatda boshqaruv madaniyati o‗rnatilishining tezlashgan
jarayoni, «pastdan yuqoriga» konseptual fikrlash amalga oshirilmoqda.
Hayotda sinalgan dasturiy-maqsadli va boshqaruvning bashorat usullari,
uning hamma bosqichlarida boshqaruv faoliyatining me‘yoriga
aylanmoqda.
Ijtimoiy taraqqiyotning rivojlanishiga to‗sqinlik qiluvchi, ijtimoiy
muvozanatni buzishning asosiy sababi bo‗lib, ijtimoiy boshqaruv
tizimining rivojlanmagani, ijtimoiy menejmentning samarasizligi, uning
nazariya va amaliyotini o‗zlashtirishdagi yetishmovchiliklar hisoblanadi.
21
Do'stlaringiz bilan baham: |