O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

16.4. Inqirozdan chiqishning asosiy mexanizmi. 
 
16.1. Kontseptual-strategik boshqaruv ahamiyati 
 
Iqtisodiyotning asosiy tarmog‗idan biri korxona (firma) hisoblanadi. 
Keyingi  ikkinchi  va  uchinchi  o‗n  yilliklar  ichida  firma  ichidagi  qayta 
qurish,  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda,  jumladan,  Janubiy 
Amerika,  Yaponiya,  G‗arbiy  Yevropa  barcha  xo‗jalik  mexanizmini 
qayta tashkillashtirishga sabab bo‗ldi. 
Boshqaruv  postulatlarni  mamlakatlarda  qayta  ko‗rib  chiqish  1970-
yillar oxirida turli xil qarama-qarshiliklarni yengib o‗tish yo‗lini qidirish 
sharoitida  boshlandi.  Ularga  ekstensiv  o‗sish  imkoniyatlarining 
tugallanganligi, energetik inqiroz mehnat unumdorligining o‗sish sur‘ati 
tushishini kiritishimiz mumkin. 
Bozor  iqtisodiyotiga  o‗tish  davrida  bizning  mamlakatimizda  shu 
narsa  ayon  bo‗ldiki,  buyruqbozlik  boshqaruv  tizimi  sharoitida 
«ishlovchi»  barcha  boshqaruv  postulatlari  va  amaliy  tajribalar  nafaqat 
yaxshi  ishlamayapti,  balki,  umuman,  bozor  sharoitiga  to‗g‗ri  kelmaydi. 
Shuning  uchun  hozirgi  paytda  yangi  boshqaruv  falsafasiga  asoslangan 
va g‗arb firmalarining tajribasini hisobga olgan holda ichki boshqaruvni 
qayta qurish, korxonani bankrotlikdan asrash asosiy vazifa bo‗lib qoldi. 
Bugungi  kunda  g‗arb  tajribasini  o‗rgangan  holda  shuni  qayd  etish 
kerakki,  zamonaviy  lider  firmalari  raqobatchilarining  tajribalarini 
o‗zlariga  oldilar,  lekin  ularning  faoliyatlarini  chuqur  mantiqiy  tahlil 
qilmadilar. 
 

---

251 
 
Bugungi  kunda  menejmentning  asosiy  mashhur  tushunchalaridan 
biri  «noaniqlik»  tushunchasi  «bilmaslik»  emas,  balki  harakat 
sharoitlarining  doimiy  o‗zgarishidir. Shu narsa  aniq  bo‗lmoqdaki,  faqat 
ma‘muriy  vositalar  bilan  past  samaradorlikka  erishilmoqda  -  yangi, 
boshqacha  bir  innovatsion  boshqaruv  talab  etilmoqda.  Shuni  ta‘kidlash 
kerakki,  firmani  innovatsiyali  boshqarish  konseptual-strategik  bo‗lishi 
mumkin emas. Yangi boshqaruv falsafasining rivojlanishi bilan quyidagi 
xatoliklar  yuzaga  chiqmoqda.  Masalan,  qiyin  boshqaruv  muammolarini 
hal  qilish  oddiy  usullar  orqali  amalga  oshirilmoqda  (misol,  korxona 
boshqaruvini  almashtirish  va  kadrlarini  qayta  joylashtirish),  shuning 
uchun  zamonaviy  menejment  muammoni  konseptual  strategik  fikrlash 
orqali  hal  etishni  talab  qiladi,  jumladan:  sistemali  yondashuv 
prinsiplaridan  keng  amaliy  foydalanish,  boshqaruv  samaradorligining 
asosiy  kriteriyalarini  hamda  tushunchalarini  ko‗rib  chiqish,  tashkiliy 
tuzulmani shakllantirishning yangi tamoyillarini qo‗llash.  
1970-yillarda  rivojlangan  Yevropa  mamlakatlarida  odatiy  tashkiliy 
tuzulmadagi  kamchiliklar  aniq  namoyon  bo‗la  boshlagan  edi  va  bu 
holatni  ilmiy-texnikaviy  sohadagi  faoliyatlarda  vakolatlarni  va 
mas‘uliyatlarni  taqsimlash  muammolarining  yuzaga  chiqqanligi  bilan 
bog‗lash  mumkin.  Bu  va  boshqa  holatlar  tashkilotchilik  strukturasining 
eng samaralisini qidirishga olib keldi.  
1980-yillarga kelib yangi «jimjit» boshqaruv inqilobi» nomini olgan 
yangi  paradigma  yuzaga  chiqdi.  Ushbu  yangi boshqaruv  paradigmasiga 
asosan  g‗arb  menejmentida  ekstremal  qarorlar  qabul  qilish  asosida 
boshqaruv  sistemasini  qo‗llaydilar.  Menejerlar  strategik  boshqaruvga 
ko‗p  murojaat  qilishadi,  chunki  yangi  yondashuvni  talab  qiladigan 
zamonaviy  iqtisodiy  hayotning  realligi  asosida  tashqi  muhitdagi 
birdaniga yuz beradigan o‗zgarishlarni ko‗rish imkoniyatini beradi.