O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
12.3. Motivatsiyali resurslardan foydalanishning  
O„zbekistondagi ahvoli 
 
Motivatsion  resurslardan  foydalanishning  O‗zbekistondagi  ahvoli 
hozirgi  kundagi  eng  dolzarb  vazifalardan  biridir.  Bugungi  kunda  bu 
masala ikki nuqtayi nazardan baholanmoqda:  
1. Shu sohadagi omillarning baxosi. 
2. Yuqori mansabdor shaxslarning baxosi. 

---

213 
 
 Bu  ikki  baho  bir-biriga  zid  fikrlarni  ilgari  surmoqda,  mana  shu 
holat  boshqaruvdagi  inqirozning  asosiy  sababidir.  Jamiyat  uchun  bu 
muammoni  yechish  yo‗llaridan  biri  xorijda  keng  qo‗llanilayotgan 
«ijtimoiy  qatnashish»  prinsipiga  rioya  qilishdir.  Bu  prinsipning  asosiy 
mazmuni  davlat  o‗z  vazifalarining  bir  qismini  mahalliy  boshqaruv 
organlariga  berish  orqali  turli  mulkchilik  shakllarini  yaratishi.  Bunday 
siyosat  Rossiyada  1919-yilda  «kommunal  xo‗jalik»  yaratish  davrida 
amalga  oshirilgan.  O‗sha  yillarda  mahalliy  xo‗jalik  sohalarida  odamlar 
mustaqil  faoliyat  yuritgan.  Aynan  shu  davrda  yangiliklarni  amaliyotda 
qo‗llash  sur‘atlari  tezlashgan.  Bunday  urinishlar  keyinchalik  ham 
amalga  oshirilgan.  Bu  urinishlarning  asosiy  maqsadi  ijtimoiy-iqtisodiy 
jarayonlarni  tezlashtirish  va  mahalliy  xo‗jaliklarning  o‗z-o‗zini 
rivojlantirish asoslarini yaratishdir. 
Biroq  eski  ma‘muriy-buyruqbozlik  tizimi  barham  topgani  yo‗q, 
balki  yangi  ko‗rinishda  davom  etmoqda.  Fundamental  fanlar  asosan 
yirik  texnopolislarda  rivojlantirilgan,  bu  esa  rivojlanishning  eng  qoloq 
usullaridan biridir.  Faqatgina  boshqaruvning  markazdan joylarga  berish 
orqaligina,  turli  hududlarning  iqtisodiy  va  ijtimoiy  rivojlanishiga 
erishish  mumkin.  O‗zgarishlar  hududlarni  va  mehnat  jamoalarini 
iqtisodiyotning  aktiv  subyektlariga  aylantiradi.  O‗z  navbatida,  bu 
subyektlar  hududlardagi  intellektual  resurslardan  foydalanish  darajasini 
oshiradi. 
Mehnat  jamoasi  –  bu  jamiyatning  bo‗g‗ini  bo‗lib,  uning  tarkibiga 
bir  maqsad  yo‗lida  birlashgan,  o‗zaro  o‗rtoqlarcha  munosabatda 
bo‗ladigan,  bir-biriga  yordam  beradigan,  umumiy  ish  uchun  mas'uliyat 
hissini  sezadigan  ishchilar  kiradi.  Mehnat  jamoasining  tuzumi  undagi 
ishchi  va  xizmatchilarning  kasbi,  malakasi,  lavozimining  tarkibi, 
shuningdek, yoshi, jinsi, millati va psixologik qiziqishi, ishidan tashqari 
vaqtidan  foydalanishi  hamda  boshqa  ko‗p  narsalar  qanday  nisbatda 
berilganiga bog‗liq bo‗ladi. 
 

---

214 
 
O‗zbekiston 
Respublikasi 
konstitutsiyasining 
eng 
muhim 
xususiyatlaridan  biri  davlat  hokimiyati  organlarini  tashkil  etish  va 
ularning  faoliyati  tarkibi  vakolatlarini  taqsimlab  berish  prinsipiga 
asoslanish.  Asosiy  qonunning  bu  bo‗limida  joylarda  davlat  hokimiyati 
organlarini tashkil etishga yangicha yondashuv va hududiy jamoatchilik 
o‗z-o‗zini boshqarish organlarini tuzish o‗z ifodasini topdi. Konstitutsiya 
va  boshqa  qonunlarga  muvofiq  tarzda  o‗z-o‗zini  boshqarish  nuqtayi 
nazaridan  mustahkamlash  bilan  bir  qatorda,  mahalliy  ma‘muriyat 
boshlig‗I – hokim lavozimi joriy qilindi. Mahalliy o‗z-o‗zini boshqarish-
ni  O‗zbekiston  sharoitida  kengroq  qo‗llash  maqsadga  muvofiqdir. 
Fuqarolar va ijtimoiy-siyosiy tashkilotlarning saylov huquqlari, mahalliy 
o‗z-o‗zini boshqarish modellarini shakllantirish uchun ilk asos bo‗ldi. 
O‗zbekiston  Respublikasining  birinchi  Prezidenti  I.A.Karimov 
aytganidek  «Istiqlolga  erishgan  xalq o‗zgalarga  zulm  qilmaydi».  Qator 
davlatlarda  saylov  tizimi  mexanizmining  amal  qilishida  mahalliy  o‗z-
o‗zini boshqarish idoralarining ko‗p darajali tizimi mavjudligi, bevosita 
va bilvosita saylovlarning aralash olib borilishi hal qiluvchi ahamiyatga 
ega. Mehnat jamoalarida o‗z-o‗zini boshqarishning mazmuni va vazifasi 
shundan iboratki, biznes reja tuzishda faol ishtirok etishi, o‗zaro yordam, 
bir-birini  qo‗llab-quvvatlashi,  o‗z-o‗zini  boshqarishi,  mablag‗  bilan 
ta‘minlashi hamda o‗zini o‗zi nazorat qilishdan iboratdir. 
Hozirgi 
kunda 
korxonalarning 
o‗z-o‗zini  mablag‗  bilan 
ta‘minlashga  o‗tishi  va  boshqaruv  vazifalarining  murakkablashuvi 
xodimlarni  to‗g‗ri  tanlash,  ularni  joy-joyiga  qo‗yish  va  tarbiyalash 
ishlariga  katta  mas‘uliyat  bilan  qarashni  talab  qiladi.  Shu  bilan  bir 
vaqtda  boshqaruv  xodimlari  oldiga  qo‗yiladigan  talablar  ham  oshadi. 
Boshqaruv xodimlari mehnatkashlarning eng yaxshi vakillari bo‗lib, ular 
o‗z  bilimlariga,  ko‗nikmalariga  va  tajribasiga  ko‗ra  mehnat 
jamoalarining mehnat faoliyatini tashkil qilishga qodir. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mehnat  jamoalarini  boshqarishda 
demokratlashtirishning hozirgi yo‗li juda muhimdir. Shu sababli mehnat 
jamoalarida  o‗z-o‗zini  boshqarishda  erkinliklar  berish  hamda  mehnat 

---

215 
 
jamoa a‘zolari korxona faoliyatining har bir daqiqasida ishtirok etishlari, 
ularning  ish  joylarini  almashtirishlari,  ilg‗or,  iste‘dodli  xodimlarni 
yuqori  mansablarga  ko‗tarish,  ularni  doimiy  ravishda  malakalarini 
oshirib borishlari, yangi texnologiya sirlarini o‗rganishlari lozim. 
Har  bir    ishlab  chiqarish  jamoasi  o‗zining  ma‘lum  xususiyatlari 
bilan boshqa jamoalardan farq qilib turadi. Jamoaning bu xususiyatlarini 
ifodalash uchun uning korxona, sex miqyosida qanday o‗rin egallashini, 
shuningdek, ishlab chiqarish ko‗rsatkichlari darajasini, mehnat sharoitini 
va  uning  qay  tarzda  tashkil  etilganini,  moddiy  va  ma‘naviy 
rag‗batlantirish  usullari  qanchalik  takomillashganini  va  ana  shu 
jamoadagi  ruhiy  muhitni  bilishi  zarur.  Hozirgi  vaqtda  jamoalarni 
tasniflashga doir ko‗pgina yo‗nalishlar ishlab chiqilgan.