O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Oziq-ovqat  saqlashda  foydalaniladigan  elektr  asboblari.

  Oziq-ovqat 

saqlash  uchun  elektr  sovitkichlar  va  muzlatkichlar  ishlatiladi.  Ma‟lumki,  tez 

buziladigan  mahsulotlar  mikroorganizmlar  tomonidan  iste‟mol  qilinadi  va  ular 

chiqargan  fermentlar  ta‟sirida  oziq-ovqatlardagi  oqsillar  aminlarga,  yog„lar  yog„ 

kislotasiga  va  uglevodlar  monosaxaridlarga  parchalanadi.  Sovuq  haroratda 

mikroorganizmtar  faoliyati  sekinlashadi. 

Elektr  sovitkichlar  ilk  bor  Marsel  Odifren  (AQSH)  tomonidan  1910-yili 

kashf  qilingan.  Bular  ish  tarzi  bo„yicha  uch  guruhga  bo„linadi:  kompression, 

absorbsion-diffuzion  va  termoelektrik  sovitkichlar.  Elektr  sovitkichlar  ikki 

qismli  bo„ladi:  javon  (shkaf)  va  sovitkich  uskunasi  (agregati).  Javonlar  ikki 

qavatlidir.  Tashqi  qavati  (korpusi)  titan  emali  bilan  qoplangan,  sovuq  ho latda 

---

263 

 

yoyish  usuli  (prokat)  asosida  olingan  po„lat  tunukasidan  tayyorlanadi.  Ichki 

qavati  (kamerasi)  zarbaga  bardosh  beradigan  polistiroldan  qilinadi.  Qavatlar 

orasi  penopolistirol  yoki  penopoliuretan  (porolon)  bilan  to„ldiriladi.  Eshigining 

qirg„oqlariga  magnitlangan  bariy  ferritli  polixlorvinil  tasmasi yopishtiriladi. 

Kompression  sovitkich  uskunasi  bir-biri  bilan  germetik  ravishda  ulangan 

motor-kompressor,  kondensator,  bug„lantiruvchi  (isparitel),  kapillyar  naycha  va 

filtr-qurituvchi  qismlardan  iborat.  Ichi  xladon-12  bilan  to„ldiriladi.  Alohida 

blokni  elektr  jihozlar  (dvigatel,  ishga  tushirish  va  muhofaza  relesi,  lampochka, 

haroratni  boshqaruvchi hamda qirovni erituvchi  moslamalar)  tashkil  qiladi. 

Sovitkich  elektr  tarmog„iga  ulanganda  asinxron  elektr  dvigateli 

kompressorni  ishga  tushiradi.  Uning  porsheni  xladonni  so„rib  olib,  siqib 

kondensatorga  uzatadi.  80°C  gacha  isigan  xladon  kondensatorda  tez  soviganligi 

sababli  suyuqlikka  aylanadi.  Suyuq  xladon  bug„lantiruvchida  bosimning  pastligi 

uchun  bug„lanadi.  Mazkur  jarayon  endotermik  (issiqlik  yutuvchi)  bo„lganligi 

sababli  bug„lantiruvchida  havo  harorati  18-24°C  gacha  pasayadi,  Undan  keyin 

xladon gazi  silindrga  keladi  va shu tarzda takrorlanib  turadi. 

Diametri  0,8  mm  bo„lgan  kapillyar  naycha  uskunani  past  va  yuqori 

bosimli  qismlarga  bo„ladi.  Filtr-qurituvchidagi  seolit  xladonni  tozalab  quritib 

turadi.  Ishga  tushirish  relesi  o„zakli  g„altakdan  iborat  bo„lib,  asinxron 

dvigatelning  ishga  tushirish  cho„lg„amini  larmoqqa  vaqtincha  ulaydi.  Dvigatel 

qizib ketsa yoki porshen tishlashib qolsa, bimetall tuynukchasidan iborat bo„lgan 

issiqlik  relesi  egilib  zanjirni  uzadi.  Haroratni  boshqaruvchi  (termoregulyator) 

xladon  bilan  to„ldirilgan  burmachak  qalay  fosforli  bronzadan  qilingan  sifondan 

iborat.  Elektr  sovitkich  ichidagi  havo  soviganda  qisqarib,  zanjirni  uzadi  va  havo 

isiganda  kengayib  zanjirni  ulaydi.  Qirovni  erituvchi  (defrostator)  bir  kunda  bir 

marta 10-15 minutga  issiq xladonni  bug„lantiruvchi  orqali o„tkazib turadi. 

Absorbsion-diffuzion 

sovitkich 

uskunasi 

absorber, 

generator, 

kondensator, bug„lantiruvchi  va elektr  jihozlardan  iborat.