O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

1 - LABORATORIYA ISHI

MA’DAN MIKROSKOPINING TUZULISHI.

QAYTGAN NURLARDA MINERALLAR MIKROZARRACHALARINING O’LCHAMLARINI OB’EKT-MIKROMETR YORDAMIDA ANIQLASH

1-rasm. 17- polyarizator; 18-oyna; 19-bashmak; 20-karobka;

21-buyumlar stoli; 22-tubus ushlagich; 23-og’ma nasadka; 24-tubus; 25-yoriygich; 27-markazlashtiruvchi gardish; 28-kolodka; 29-barashka; 30-kolodkaning quyi chekkasi.
Qaytgan nurda ma’danli minerallarni o‘rganishda yassi qutblangan nurdan foydalaniladi. Bu minerallarning anizotropiya darajasini aniqlashda zarur. Oddiy nur mikroskop polyarizatori orqali o‘tib yassi polyarlangan (qutblangan) bo‘lib qoladi, qiya joylashgan reflektorlar (plastinka va prizmalar) tufayli, anshlifning silliqlangan yuzasiga vertikal holatda tushadi. Vertikal holdagi qutblangan nur anizotropik silliqlangan yuzaga tushganda o‘zaro perpendikulyar Rg (katta) va Rr (kichik) qaytarish koefitsientli ikki qismga ajraladi. Rg komponentida nur to‘lqinining tebranishi tushish yuzasiga perpendikulyar, Rr esa parallel holatlarda bo‘ladi. Ma’danli minerallarda (kuchli absorbtsiyali) tekis qutblangan nurni qaytarishda Rg va Rr orasidagi tebranishda qaytgan nurniig qutblanish xarakterini ifodalaydigan fazolar farqi namoyon bo‘ladi.

Qaytarish ko‘rsatkichining indikatrisasi xuddi petrografiyadagi kabi tuziladi, lekin farqi shundaki, u yerda sindirish ko‘rsatkichining indikatrisasi o‘rganiladi. Qutblangan nurning qaytarish effekti indikatrisa kesimining xarakteridan va bu kesimda tushayotgan nurning tebranish yo‘nalishiga nisbatiga bog‘liq bo‘ladi.

Metallar va sof tug‘ma elementlar (oltin, kumush, mis) yuqori absorbtsiya koeffitsientlariga va past sindirish ko‘rsatkichlariga ega bo‘ladi. Shuning uchun ularga n kattaligi qaytarish qobiliyatiga kamroq ta’sir qiladi. Sof tug‘ma elementlar mikroskop ostidagi qaytarish qobiliyatlari juda yuqoriligi bilan boshqa minerallardan yaqqol ajralib turadi. Ma’danli minerallarning qaytarish qobiliyati nafaqat absorbtsiya koeffitsientiga, kuzatuv olib borilayotgan nurning xiliga xam bog‘liq.

Nurning turli xarakterlari ma’lum to‘lqin uzunligini o‘tkazuvchi rangli filtrlardan foydalanish orqali amalga oshiriladi.