174
Tashkiliy rejalash bu – boshqaruv apparati ishining samaradorligini oshirish
maqsadida boshqaruvchilik mehnatini ratsionallashtirish loyihalarini ishlab chiqish
va joriy qilish bo‗lib, ushbu ish MIT talablari va zamonaviy tashkiliy hamda
hisoblash texnikasi imkoniyatlari negizida amalga oshiriladi. Tashkiliy rejalashni
quyidagi asosiy yo‗nalishlarda olib borish tavsiya qilindi:
-
boshqaruv apparatining tashkiliy va funksional tuzilmasini oqilona
tashkil qilish;
-
asosiy va eng ommaviy ishlarning turlarini bajarish texnologiyasi
hamda mehnat sharoitlari va xodimlarning ish vaqti tasarrufini oqilona tashkil
qilish;
-
mazkur boshqaruv apparati faoliyatini hujjatlashtirish va hujjatlar
bilan ishlashini oqilona tashkil qilish;
-
boshqaruv apparatini tashkiliy va hisoblash texnikasi bilan ta‘minlash
hamda xodimlar mehnatini avtomatlashtirishni yuksaltirish.
Xorijda ham xuddi shunday muammolar bilan shug‗ullanishadi, boshqaruv
mehnatini takomillashtirish jarayonini xarakterlovchi tegishli atamalar ishlatiladi.
Chunonchi, AQSHda ―Tizimlar va usullar‖, ―Tizimli loyihalash‖, ―Biznes-
jarayonlar reinjeneringi‖; Buyuk Britaniyada ―Ish tahlili‖ va ― Tashkil etish va
usullar‖atamalari ishlatiladi.
Rahbar, mutaxassisning ishini oqilona tashkil qilish bajarilayotgan ishlarni
hisoblash, ish vaqtini kuzatish, vaqt sarfi tuzilmasini o‗rganish, ish vaqtini‖yutib
yuboruvchi‖larni aniqlab borishni talab qiladi. Bu esa ish vaqtidan foydalanishni
tahlil qilish, shaxsiy ishning va xodimlar mehnatini ilmiy tashkil qilish
tadbirlarining asoslangan rejalarini tuzishga imkon beradi.
Rahbar va mutaxassislar mehnatining mohiyatini va ish vaqtini sarflash
tuzilmasini o‗rganish uchun quyidagi usullarni qo‗llash mumkin:
-
savolnomalar yoki so„rov
, xodimning mehnati qay darajada oqilona
tashkil qilingani haqida uning fikrini bilish maqsadida olib boriladi: xodim fikricha
uning vazifalari aniq belgilanganmi, ushbu vazifalar doirasiga kirmaydigan
ishlarni(qaysi ishlar va qancha vaqt davomida) bajarishiga to‗g‗ri keladimi, uning
175
ishi rejalashtiriladimi va rejadan tashqari ishlarning miqdori qancha, ish vaqti
yo‗qotilishi bormi (uning miqdori, sabablari); ishda mexanizatsiya va tashkiliy
texnikaning qanday vositalari qo‗llaniladi (ularning ishlatilishi), xodimni uning ish
joyi va mehnat sharoitlari tashkil qilinishi qoniqtiridimi, va, nihoyat, mehnatni
tashkil qilishni takomillashtirish va samaradorlikni oshirish bo‗yicha xodimning
qanday takliflari bor;
-
ish vaqtini suratga olish
kuzatuvning mo‗ljaldagi davri mobaynida
ish vaqt sarfi tuzilmasini belgilash uchun qo‗llanadi. Bunda istisnosiz barcha vaqt
sarflarini ularning amaldagi ketma-ketligida kuzatish va o‗lchash yo‗li bilan ish
vaqti sarfi tadqiq qilinadi. Ish vaqtini alohida tayinlangan odam suratga oladi, bu
uzluksiz(ya‘ni butun ish kuni davomida) yoki tanlab olingan vaqtda bo‗lishi
mumkin. Oxirgi holatda ish vaqti sarflari alohida, shu jumladan, takrorlanuvchi
ish turlari bo‗yicha, shuningdek, ishlarning alohida davri ham o‗rganiladi;
-
ish vaqtini
xodimning o„zi suratga olishida
bevosita xodimlarning
o‗zlari
NOT
xizmati rahbarligida ish vaqti sarfini hisobga oladilar. Bu ish o‗zini
suratga olishning maxsus varaqlari yordamida olib boriladi, ularda barcha
bajarilayotgan ishlar va
tanaffuslar qayd qilinadi;
-
bir lahzalik kuzatuv usuli
muhandis-texnik xodimlarning turli toifalari
hamda xizmatchilarning mehnati mohiyatini va ish vaqti sarfini o‗rganish uchun
qo‗llanadi. Kuzatuv o‗tkazish tamoyillari va uslublari asosan ishchi(xodim)lar
mehnat sarfini o‗rganishdagi kabi bo‗lib, ba‘zi o‗ziga xosliklar mavjud. Muhandis-
texnik xodimlar va xizmatchilarning mehnatidagi qayd qilinadigan lahza
kuzatuvchi nazariga tushgan payt hisoblanadi. Xodim ish joyida bo‗lmagan
taqdirda kuzatuvchi uning yo‗qligi sabablarini xodim jurnalga belgilagan
ma‘lumotlardan bilib olishi mumkin.
Mehnat mohiyati va vaqt sarfi tuzilmasini o‗rganishning har bir usuli
muayyan sharoitlarda qo‗llanilishi mumkin bo‗lib, tegishli afzallik va nuqsonlarga
ega (1-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: 
