Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

5.1- Makrokoʻlamdagi talab va taklif nazariyasi asosida mehnatga boʻlgan talabning egri chizigʻi quyidagi koʻrinishga ega boʻladi (5.1 chizma).

20.1-chizmadan koʻrinib turibdiki, egri chiziqning salbiy tomonga ogʻish tendensiyasi mavjud. Real ish haqini qisqartirish natijasida mehnatga boʻlgan talab oshmoqda va aksincha, real ish haqi oshsa, mehnatga boʻlgan talab kamayadi.

Endi mehnatning taklif funksiyasiga kelsak, bu yerda individ oʻzining samarali xizmatini taklif qiladi. Individ oʻz xizmatini ish haqining puldagi ifodasidan kelib chiqib emas, balki ish haqining oʻlchovlaridan kelib chiqib taklif qiladi.

Iqtisodiyotning beqaror rivojlanishi oqibatida, iqtisodiy pasayish davrida ishlab chiqarish resurslari toʻliq foydalanilmay qoladi. YaIMni yaratishda qatnashadigan iqtisodiy resurslarning eng asosiylaridan biri boʻlgan mehnat resurslaridan toʻliq foydalanilmaslik ishsizlikda namoyon boʻladi.

Makroiqisodiy tahlilda mehnat resurslari emas, balki ishchi kuchi kategoriyasidan koʻproq foydalaniladi.

Ishchi kuchi yoki iqtisodiy faol aholi deganda mehnatga layoqatli yoshdagi ishlayotgan va ishsiz yurgan aholining umumiy soni tushuniladi.

Mehnat bozorida boshqa resurslar bozori singari talab va taklif qonuni amal qiladi. Ishchi kuchining bahosi hisoblangan real ish haqi hajmi oshsa ishchi kuchiga boʻlgan talab qisqaradi, agar real ish haqi hajmi kamaysa ishchi kuchiga boʻlgan talab ortadi, ishchi kuchi taklifi esa kamayadi. Ishchi kuchiga boʻlgan talab miqdorining ishchi kuchi taklifi miqdoridan kam boʻlishi ishsizlikni keltirib chiqaradi.

Ishsizlar – bu, ishchi kuchining bir qismi boʻlib, ijtimoiy ishlab chiqarishda band boʻlmagan, lekin ishlashni xohlovchi va faol ish qidirayotgan aholidir.

Ishsizlik darajasi deb ishsizlarni ishchi kuchi soniga nisbatiga (% hisobida) aytiladi va uni quyidagi formula bilan aniqlash mumkin: