O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

3.  Bozordagi taklif 

Agarda  bozordagi  iqtisodiy  holatni  tavsiflovchi  taklif  ko‘rib  chiqilmasa, 

bozor  mexanizmining  tahlili  bir  tomonlama  bo‘lib  qoladi.  Bozordagi  talab 

xaridorlar tomonidan o‘rganilgan bo‘lsa, taklif sotuvchilar tomonidan o‘rganiladi. 

Ana shunda, bozor mexanizmi to‘liq tahlil qilinadi va ijobiy natijalarga erishiladi.    

Taklif  -  joriy vaqtda bozorda mavjud va sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar) 

tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar yig‘indisidir.  

Taklif  xajmi  Qs  -  joriy  vaqtda  bozorda  sotuvchilar  (ishlab  chiqaruvchilar) 

tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar xajmi, soni. Ularning 

xajmi doimiy ravishda ishlab chiqarish va sotish xajmi bilan bir xil bo‘lavermaydi.  

Bir  tomondan,  agar  bozordagi  narx  sotuvchilar  tomonidan  o‘zlarining 

xarajatlarini  qoplash  maqsadida  belgilanadigan  bo‘lsa,  taklif  xajmi  real  ishlab 

chiqarishga  nisbatan  ancha  past  bo‘ladi.  Boshqa  tomondan,  davlat  tomonidan 

biror-bir tovar yoki mahsulotga o‘rtatib qo‘yilgan yuqori narxlar ishlab chiqaruvchi 

firmalarda katta qiziqish uyg‘otishi mumkin va bu orqali taklif oshib boradi, biroq, 

xaridorlar va  sotuvchilar  xatti-xarakati orqali belgilanadigan sotuv xajmi  nisbatan 

past bo‘lishi mumkin. 

Taklif narxi  - joriy vaqtda, joriy joyda, mavjud tovarga sotuvchi tomonidan 

qo‘yiladigan minimal narx.  

Bozor kon’yunkturasini tahlili natijasida taklifni bozor va individual taklifga 

bo‘lish mumkin. Bozor taklifining xajmini alohida ishlab chiqaruvchilar takliflarni 

mavjud narxlar asosida qo‘shish orqali aniqlash mumkin. Bunda ishlab chiqruvchi 

tomonidan  foydalaniladigan  boshqa  omillar  (resurslar  narxi)  narxlari  o‘zgarmas 

deb olinadi.    

Taklif  xajmi  nafaqat  narxga  balki,  bozor  kon’yunkturasining  boshqa 

parametrlariga  ham  bog‘liq.  Bu  bog‘liqlik  taklif  funksiyasi  deb  ataladi.  Uning 

grafik  ko‘rinishi  taklif  egri  chizig‘i  hisoblanadi.  Aksariyat  bozorlar  uchun  taklif 

egri  chizig‘i  o‘sib  boruvchi  xarakterga  ega,  chunki  bozordagi  narx  qanchalik 

yuqori bo‘lsa, ishlab chiqaruvchi firmalar mazkur tovarni ko‘proq ishlab chiqarish 

va sotishni istaydilar. Narxlarning yanada yuqorilab borishi firmalarga qo‘shimcha 

---

ishchi  kuchi  olish  evaziga  o‘z  ishlab  chiqarishlarini  yanada  kengaytirish  va 

daromadlarini oshirishlariga turtki bo‘ladi.  

Taklif xajmi  va narxi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik  taklif  qonuni 

deyiladi.    

Agarda  biror-bir  tovarga  bo‘lgan  narx  o‘sib  borsa  va  bunda  boshqa 

parametrlar o‘zgarmas xolda qolsa, unda mazkur tovarga bo‘lgan taklif xajmi oshib 

boradi.  

Taklif  qonuni  universal  xarakterga  ega  emas,  bozor  sharoitida  ayrim 

istisnolar  ham bo‘lishi mumkin.