O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti

Реакторнинг моддий ва иссиклик балнсларини хисоблаш. Тоза хом-ашё буйича реактор иш унумдорлиги Gc=72500 т/йил.

Рециркуляция буладиган каталитик крекинг газойли микдори тоза хом-ашё микдорининг 28,4 масса % ини ташкил этади.

Жараён режими: гидрогенизация температураси Т_Р=758 К, катализаторнинг тоза хом-ашё буйича массавий циркуляция

Хом-ашё ва махсулотлар характеристикаси куйидаги жадвалда келтирилган:

Курсаткичар	Хом-ашё		Крекинг махсулотлари
	Вакуум дистилля т	Рециркуляция газойл	Бензи н	Каталитик газойл
				енгил	огир
Нисбий зичлиги:
ρ 293 277	0,9100	0,9330	0,7600	0,9300	0,9400
ρ 288 288	0,9131	0,9340	0,7641	0,9330	0,9420
Кайнаш	623-773	468-773	313-	468-623	623-773
чегараси, К К			468
Молекуляр Огирлиги	360	248	105	200	340
Уртача

Моддий балансни хисоблаш.

Хом-ашёнинг 75% хажмий % и парчаланади деб кабул килиб оламиз. Хом-ашё микдорининг циркуляция газойли микдорига нисбати.

_{к } Gc

0,284Gc

_ 72500 0,28*90625

 2,81

даги график буйича бензин чикишини аниклаймиз. ϑ_δ

Массавий фоизларда:
 54
хажмий %.



ρ ϑ
293


ρ

х_δ
277 δ

293

277

_ 0,760  54

0,910

 45,1 масс % тоза хом-ашёга.

Берилган парчаланиш даражасида кокс чикиши

Махсулот ва хом ашё номи	Микдори, т/с	Таркиби
		Хом-ашё масса%	Реакторнинг чикиш масса %
Кирим
623-773 К да кайнайди- ган вакуум дистиллят.	200,0	100,0	77,9
Рециркуляция катали- тик газойли	56,8	28,4	22,1
Реактор юкланиши	256,8	128,4	100,0
Чиким
Газ	35,4	17,70	13,78
Бензин	90,2	45,10	32,13
Енгил газойл	31,4	15,70	12,22
Огир газойл	25,6	12,80	9,97
Кокс	17,4	8,70	6,80
Жами	200,0	100,0	77,90
Циркуляция каталитик газойли	56,8	28,4	22,1
Хаммаси	256,8	128,4	100,0

х_к  8,7

масса % тоза хом-ашёга.

623-773 К да кайнайдиган вакуум дистиллятини каталитик крекинглашда чикадиган газнинг чикишини буйича 17,7 масса % тоза хом-ашёга.

Ректификацион колоннада енгил ва огир газойлга ажраладиган каталитик газойль чикиши.

^хе.г ^{ х}о.г

 100  (45,1  8,7  17,7)  28,5масс%

тоза газойлга

Крекинг махсулотларида чикиш хисоблашлари жадвалда келтирилган.

2. Циркуляция катализатори микдори ва сув сарфи.
Катализатор циркуляцияси карралиги R  7 :1 да катализатор микдори.
G_k  R  G_c  7  250  1750 т/соат
Хом-ашё бугларининг катализатор билан аралашмаси зичлигини ростлаш учун транспорт линиясига 2-6 масса % микдорида сув буги берилади. Коксланган катализатордан крекинг махсулотларини буглатиш учун 1 т катализаторга 5-10 кг буг сарфланади.

Аралашма зичлигини ростлаш учун сарфланадиган буг микдорини хом- ашёнинг 4 масса % микдорида кабул киламиз.

G_пi  250  0,04  10т / соат  10000кг / соат .

Регенерациядан кейин катализаторда 0,2-0,5 масса % микдорда кокс колади.

Колдик кокс микдорини 0,4 масса % деб кабул килиб:

^Gк.к

 ^{0,4 1750}  7т / соат .

100

Реактордан чикишда коксланган кокс микдори:

^Gк^.к

 G_к  G_к.к  21,75  1750  7  21,75  1778,75т / соат .

Реактор иссиклик баланси.

Реактор иссиклик баланси умумий куринишда куйидаги куринишда булади:

^Qx ^{ Q}ц1 ^{ Q}к1 ^{ Q}п1 ^{ Q}Д 1 ^{ Q}к.к

 Q_r  Q_δ

• 
  Q_е.г  Q_о.г  Q_{к .г}  Q_к  Q_пг  Q_Дг  Q_пг  Q_P  Q_й .
  

Бу ерда: иссиклик кирими:

Q_x- хом-ашё билан кирадиган иссиклик микдори; Q_ц1- рециркуляция каталитик газойли билан;

Q_к1- циркуляция катализатори билан;

Q_п1- сув буги билан;

Q_Д1- катализатордан углеводородларни буглатиш учун бериладиган буг билан;

Q_к.к- колдик кокс билан.

Иссиклик чикими:

Q_г- крекинг газлари билан; Q_б- бензин буглари билан;

Q_е.г- енгил газойль буглари билан; Q_о.г- огир газойль буглари билан;

Q_к.г- циркуляция катализатори билан;

Q_к- крекингда хосил буладиган кокс билан; Q_ц.г- рециркуляция газойли билан;

Q_Дг- катализатордан углеводородларни буглатиш учун бериладиган буг

билан;
Q_пг- транспорт линиясига бериладиган буг билан; Q_Р- каталитик крекинг реакциясига;

Q_й- атроф-мухитга.

Иссиклик балансидан хом-ашёни катализатор билан аралаштириш узелидаги температурани аниклаймиз.

Окимларни реакторга киришдаги температураларини кабул киламиз: Т_ц.г=561 К- циркуляция газойли температураси;

Т_к.1 =873 К- катализатор температураси;

Т_п.1=873 К- транспорт линиясига бериладиган буг температураси;

Т_Д1 =783 К- реактор буглатиш зонасига бериладиган буг температураси.

Окимлар энталпияларини аниклаймиз. Дастлаб крекинг-газ таркибини аниклаймиз.

Компонен т- лар	Мi	Чикиш масс.%	Микдори
Н2S	34	0,85	2125	62,5
H2	2	0,20	500	250,0
СН4	16	2,31	5770	361,0
С2Н4	28	0,57	1424	51,0
С2Н6	30	1,25	3120	104,0

С3Н6	42	3,22	8050	191,8
С3Н8	44	2,43	6070	138,0
С4Н8	56	3,95	9868	176,4
^С4^Н10	58	2,92	7323	126,3
Жами:		17,70	44200	1461,0

Куйидаги жадвалда газ компонентлари энтальпиялари келтирилган. Масалан

H₂S нинг 673 К даги энтальпияси, жадвалдан аникланадиган солиштирма энтальпиянинг, унинг крекинг массавий улушига купайтмасига тенг.

432,2  0,048  20,74 кЖ/кг

Компонентлар	Таркиби Хi, масс %	Энтальпия, кЖ/кг
		673 К		773К
		q  i	q ^  x i i	q  i	q ^  x i i
Н2S	4,80	432,2	20,74	548,3	26,3
H2	1,13	5798,0	65,50	7255,0	82,0
CH4	13,07	1127,0	147,2	1495,0	195,4
C2H4	3,22	858,6	27,66	1143,0	36,8
C2H6	7,07	988,0	69,82	1323,0	93,5
C3H6	18,22	853,8	155,6	1139,0	207,4
C3H8	13,76	967,3	133,0	1293,5	177,8
C4H8	22,28	896,0	199,7	1193,0	266,2
^C4^H10	16,45	967,3	159,20	1290	212,2
Жами:	100		978,4		1297,6

Компонентлар энтальпиялари йигиндиси шу температурада крекинг газ энтальпиясига тенг.

Углеводород газлари энтальпиялари 1

аникланади.

адабиёт иловаларидаги жадвалдан

Оким белгиси	Холати	Температура, К	Микдори, Кг/соат	Энтальпия, кЖ/к	Иссиклик Микдори,кВт
Кирим
Qc	С	Тх	250000	qx	Qx
^Qц1	С	561	71000	648	12790
^Qк1	К	873	1750000	678,4	329500
^Qп1	Б	873	10000	3708	10300
^QД1	Б	783	12430	3510	12130
^Qк.к	К	873	7000	1506	2930
Жами:	-	-	-	-	Qx+367550
Чиким
QГ	Г	758	44250	1252	15380
Qб	Б	758	112750	1162	36330
^Qе.г	Б	758	39250	1102,5	12020
^Qо.г	Б	758	32000	1097,0	9755
^Qк.г	К	758	1750000	548,8	26650
Qк	К	758	28750	1219,0	9720
^Qуг	Б	758	75000	1102,5	21720
^Qпг	Б	758	10000	3455	9600
^QДг	Б	758	12430	3455	11920
QР	-	-	250000	205,2	14250
Qп	-	-	-	-	815
Жами:	Кабул килина- ди		-	-	409160

Парчаланиш даражаси:

100  (15,7  12,8)  71,5%

71,5% парчаланишда 1 кг хом-ашёга тугри келувчи иссиклик эффекти 205,2 кЖ га тенг.

Иссиклик балансидан:
Q_c  409140  367550  41590кВт .
Хом-ашё энтальпияси:

c
_{q } 3600Q_x

G_x

 ^{3600  41590}  600кЖ / кг .

250000

ATROF MUHIT MUHOFAZASI

Tabiiy muhitni muhofazalash, uning imkoniyatlaridan oqilona foydalanish hozirgi zamonning eng dolzarb muammolaridan biriga aylangandir.

Turli xil sanoat korxonalarining rivojlanishi so’zsiz tabiiy muhitga salbiy ta‘sir ko’rsatadi. Bu ta‘sirni oldindan ko’ra bilib, tegishli chora tadbirlarni ko’rish, ularning salbiy oqibatlarini kamaytirish, foydali tomonlarini oshirishni boshlaydi.

Taraqqiyotning hozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o’zaro ta‘siriga oid bir qator muammolarni hal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz ko’lamida hal etish zarur. Ekologiya muammosi Yer yuzining hamma burchaklarida ham dolzarb. Faqat uning keskinlik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va mintaqalarida turlichadir.

Fan-texnika taraqqiyoti biz yashab turgan dunyoni tanib bo’lmas darajada o’zgartirib yubordi. Ekologik halokat, ayrim hududlarda qilingan taxminlarga qaraganda, oldini olib bo’lmaydigan darajada xavf tug’dirmoqda. Ammo uning tarqalishini kamaytirish texnogen va ijtimoiy - madaniy oqibatlar shiddatini to’xtatish zarur.

Buning uchun turli soxa mutaxassislari o’zlarining ekologik bilimlarini oshirib, rejalashtirilayotgan ishlari bilan tabiiy muhiti shikastlamaslik choralarini ko’rmoqlari kerak.

Salbiy ekologik oqibatlarning asosiy sabablaridan biri yer, suv, mineral xom-ashyolardan foydalanish printsiplarini buzilishidir.

Aynan shu printsip xalq xo’jaligining kam samarali - ekstensiv yo’ldan borishi uchun qulay sharoitlar yaratdi, resurslarni tejaydigan texnika va texnologiyaning keng joriy qilinishiga to’sqinlik qildi, shuningdek, atrof muhitga zarar yegkazgan holda rejani bajarish kabi g’ayri ekologik yondashuvni keltirib chiqardi. Chang va tuzlar shamol bilan hududlarda yog’ilib, yomg’ir suvining minerallashuvini, yerlarning sho’rlanishini, tog’dagi muzliklarning erishini tezlatishga sabab bo’lmoqda. Markaziy Osiyo hududida quyosh haroratining yuqori bo’lishi inson organizmida qon almashinishish kuchaytiradi, ko’p miqdorda terlatib, ayrim kimyoviy moddalarning teri orqali so’rilishga, hatto me‘yornomada ko’rsatilgan eng kichik raqam ham halokatli zaharlanishga olib kelishi mumkin.

Respublikada Chirchiq, Olmaliq, Ohangaron, Angren, Farg’ona, Marg’ilon, Navoiy va boshqa bir qator joylarda kimyoviy, neft-kimyoviy hamda mikrobiologik tarmoqlar korxonalarning, ko’p quvvat va suv talab qiladigan ishlab chiqarish vositalarining ko’pligi va rivojlanganligi tufayli ekologik sharoit keskinlashdi. Tojikistonning Tursunzoda shahrida joylashgan alyumin zavodining salbiy oqibatlari Surxondaryo viloyatining Sariosiyo, Denov, Sho’rchi va Oltinsoy tumanlarida sezildi. Natijada anor va xurmoning hosildorligi va sifati pasayib ketdi, aholi salomatligi esa yomonlashdi.

«Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida» 1992 yil 9 dekabrda O’zbekistan Respublikasi Qonuni tasdiqlandi. Olim, mutaxassis va siyosiy arboblarni ekologiya va sog’lomlashtirish muammolariga jalb etish shuningdek, xalqning ekologik bilimini oshirish maqsadida 1992 yilda xalqaro Ekosan jamg’armasi tashkil etildi. Natijada ekologik nazorat kuchaytirilib, zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarish usullariga utish hisobiga chiqindilar miqdorining kamayishiga erishildi.

Tabiiy muhitni muhofazalash uchun sarflanadigan xarajatlar miqdori uni shikastlab, qayta tiklashga ketadigan xarajatlarga nisbatan kamdir. Shuning uchun xavfli holatlarni oldindan bilish, tegishli choralarni ko’rish, asosiy vazifalaridan biridir.

Ekologiyaning barcha soha tarmoqlarini faqat bitta soha mutaxassisi o’zlashtirib olishi qiyin. Shuning uchun ular ekologiyaning o’zlariga tegishli yo’nalishlarini o’zlashtirsalar va unga amal qilib ishlasalar, maqsadga muvofiq bo’ladi.

Sanoatning rivojlanishi va ayniqsa, transport vositalarining o’sishi natijasida atmosferada karbonat angidrid, oltingugurt, azot birikmalari va organik yonilg’ilarni yonishi yoki chala yonishi natijasida ajralib chiqayotgan har xil birikmalar miqdori tobora ortib bormoqda.

Kelajakda atrof-muhitni muhofaza qilish muammosini eng avvalo tutash texnologik tsiklli chiqitsiz (ya‘ni chiqindilarni ekologizatsiyalash) ishlab chiqarishlarni yaratish yo’li bilan hal qilinadi. Buning uchun ayrim hollarda butun texnologik jarayonni yoki uning bosqichlarini tubdan o’zgartirish, gazlardan zararli moddalarni ajratib olish va utillashtirish usullarini ishlab chiqish, suv qaytarish sistemalarini qo’llash lozim. Chiqitsiz ishlab chiqarishning kelajagi – bu hududiy-sanoat komplekslari bo’lib, ularda bir korxonaning chiqindisi ikkinchisi uchun xom-ashyo bo’lib xizmat qiladi. Ba‘zi soxalar uchun ekologizatsiyalashning muayyan modellari ishlab chiqilgan.

Fan-texnika vositalari atrof-muhitni zararli chiqindilar bilan ifloslanishini istisno etishga to’la imkon bermayotgan hozirgi vaqtda atrof-muhitning kishilar, hayvonlar va o’simliklar dunyosi uchun xavfsizligini kafolatlovchi standartlarni ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Ularni ishlab chiqishda Standartlar xalqaro tashkiloti, uning qumitalari va ba‘zi mamlakatlarning standartlash idoralari muhim rol o’ynaydi. Sog’liqni saqlash xalqaro tashkiloti (VOZ) insonni sog’liqni saqlash darajasini nazorat qilish uchun xalqaro xizmat yaratildi. Nazorat stantsiyalarining tarmog’i respublika miqyosida, atrof-muhitning ifloslanishi, iqtisodiyot va urbanizatsiya darajasi bilan belgilanadi.

Tashqi muhitni nazorat qilish va kuzatish Davlat xizmatiga O’zbekiston Respublikasi gidrometeorologiya va tabiiy muhitni nazorat qilish Davlat qumitasi boshchilik qiladi. Mazkur qumita qoshida atmosfera havosini ifloslanishdan muhofaza qilish bo’yicha Davlat inspektsiyasi yaratildi. Tabiiy muhitni o’rganish va ifloslanishini nazorat qilish bo’yicha markazlar bor. Respublikaning ko’pgina shaharlarida suv havzalarining ifloslanishini avtomatlashtirilgan sistemalar yordamida nazorat qilinadi.

Bugungi kunda atmosfera havosi zaharli moddalar bilan ifloslanmoqda.

Atmosfera havosiga chang asosan ikki yul bilan tushadi – tabiiy jarayonlar natijasida va insonlarni ishlab chiqarish faoliyatlari natijasida. Tabiiy jarayonlarga - vulqonlarning otilishi, o’rmon yonginlari, kosmik changning yogilishi va x.k.

Changni havoga tushiruvchi ishlab chiqarish korxonalariga quyidagilar kiradi:

• 
  qurilish ashyolari ishlab chiqaruvchi korxonalar - 34,7 %
  
• 
  IES - 29,5 %
  
• 
  avtotransport - 15,8 %
  
• 
  qora metallurgiya - 12,4 %
  
• 
  kimyo sanoati - 4,6 %
  
• 
  rangli metallurgiya - 2,2 %
  
• 
  neftni qayta ishlash korxonalari - 0,5 %
  

Tuproq uzoq yillar davomida atmosfera, gidrosfera, o’simlik va xayvonot olamining o’zaro bir-biriga uzviy bog’liq bo’lgan holda litosferaning ustki qavatlarining uzgarishi natijasida shakllanib kelgan.

Tuproqning holatiga omillar bilan birgalikda, inson faoliyati ham ta’sir ko’rsatadi. Tabiatda doimo tuproq qavatining suv, shamol, sel okimlari va x.k. ta’siri natijasida buzib yuborilishi jarayonlari amalga oshib kelgan. Ammo lekin, tuproq holatining global buzilishi paydo bulishi, asosan insonlarning turli xil xarakatlariga bog’liqdir. Insonning xohishiga ko’ra tuproqning xarakteri o’zgartiriladi, tuproqni hosil qiluvchi faktorlar - relef, mikroiqlim uzgaradi, dengizlar, suv omborlari, kanallar barpo yetiladi, millionlab tonna grunt joydan joyga kuchiriladi va x.k.
Xulosa

Mening kurs ishi mavzusi Dezil fraksiyasini gidrotozalash qurulmasi.bo‘lib Buhora neftni qayta ishlash zavodiga keng qamrovli moylarni va benzin ,dezil yonilg’inilarini tarkibidan oltingugur birikmalaridan tozalab, avtomobillarga foydalanish uchun ishlab chiqarilayapti. Dezil fraksiyasini gidrotozalash qurulmasiga quydagi katalizatorlar ishlatiladi. Alyumonikel molibdenli katalizatorning to’yinmagan birik-malarni to’yintirish reaksiyalarida faolligi kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to’yintirish jihatidan va azotli birikmalarni gidrogenlashga ishlatiladi. Gidrotozalashning eng yaxshi katalizatorlarini “Haldor Topsoe”, “Criterion”, “Chevron” va boshqa shunga o’xshash katalizatorli kompaniyalar ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar TNK-VR- Ryazanda va OAO NK “Rosneft’” Angarsk va Novokuybishevskda) chet el katalizatorlari bilan raqobat qila oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab chiqaradilar.Avzalligi juda yuqori bo’lib oltih gugurt bilan birgalikda kislorod va azot birikmalari ham tozalanadi.

Texnika xavfsizligi mukammal ishlab chiqilganligi uchun uni amaliyotda qo‘llash mumkin

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari

2. To‘raev T.B. Mengliev SH.SH. Ishlab chiqarish korxonalarini loyixalash asoslari fani bo‘yicha o‘quv uslubiy majmua. Toshkent-2013.

3. Nurullaev SH.N. Aripdjanov O.Yu. Yoqilg‘i va uglerodli moddalar kimyoviy texnologiyasi fani bo‘yicha o‘quv uslubiy majmua Toshkent-2013.

4. Bannov P.G. Protsessы pererabotki nefti. Izdat. Moskva-2000 Str.116.

5. Sovremennыe katalizatorы neftepererabotki. – SNIITE neftexim, 1999.

6. Boriov G.S. Brыkov V.P. Dыtnerskiy YU.I. Osnovnыe protsessы apparatы ximicheskoy texnologii: Posobie po proektirovaniyu. Ximiya, 1991. s.496.

7. Ponikarov.I.I. Ponikarov S.I. Rachkovskiy S.V. Raschetы mashin apparatov ximicheskix proizvodstv i neftegazopererabotki (primerы zadachi). Alfa-M, 2008. -720str.

8. Proskuryakov B.A., Drobkina A.E. «Ximiya nefti i gaza». – M.: Ximiya, 1995g.

9. I.A.Karimov Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari.//T.: O‘zbekiston.

10. Bannov P.G. Protsessы pererabotki nefti. Izdat. Moskva-2000 Str.116.

11. Reglamentы ustanovok kataliticheskogo riforminga. L-35-11/300, Lch-35-11/600.

12. Sredin V.V. Tarasenkov P.M. Oborudovanie i truboprovodы ustanovok kataliticheskogo riforminga i gidroochistki. 1963y.

13. Sovremennie katalizatori neftepererabotki. – SNIITE neftexim, 1999y.

14.Boriov G.S. Brikov V.P. Ditnerskiy YU.I. Osnovnie protsessi i apparati ximicheskoy texnologii: Posobie po proektirovaniyu. Ximiya, 1991y. 496s

15. .A.Farmazov. Ekspluatatsiya oborudovaniya neftepererabativayushix zavodov. Izdat. Ximiya 1969g.

16. Gazovye oborudovaniya, pribory i armatura: Spravochnoe posobiya. Pod red N.I.Ryabtseva. 3-e izd., pererab. i dop. M.: Nedra, 1985. -527 s.

17. Sbornik rukovodyashix ukazaniy po ispol­zovanie sjijennyx uglevodorodnyx gazov, 4-e izd, pererabi dop-M.: Nedra, 1984. –380 s.

18. Aymatov R., Boboev S., Alibekov J. Gaz ta’minoti ukuv qo’llanma. Toshkent. Abu Ali ibn Sino nomidagi nashriyot. 2003. - 176 b

19. 
    QMQ 2.04.08-96 . Gaz ta’minoti. Loyixa me’yorlari. Toshkent 1996.
    
20. 
    Pravila bezopasno v gazovom xozyaystve Respubliki Uzbekistan. Agenstvo «Sanoat kontexnazorat» Respubliki Uzbekistan. Tashkent 2004. 96 s.