O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti

Акциядорлик жамиятларининг молиявий кўрсаткичлари ҳақида маълумот[8]

(01.01.2019 ҳолатига) №			Кўрсаткичлар (минг.сўм)			Акциядорлик жамиятлари
«Кварц»		«Дори-дармон»			«Қўқон механика заводи»			«Жиззах пластмасса»
1	PBT (минг сўм)		68514,2	53859,5			10719,1		9167,3
2	TOC (минг сўм)		69159,4	30754,5			12264,8		6481,1
3	TS (минг сўм)		93241,1	72478,8			23142,7		38672,1
4	CA (минг сўм)		1143801,8	175133,8			5977254,1		21669,4
5	CL (минг сўм)		173589,3	161445,8			3009215,5		4976,9
6	ROA		0,314	0,149			0,921		0,237
7	ROE		0,30	0,424			0,122		0,255
8	ROS		0,251	0,077			0,082		0,249

Enyi oʼz modelida kompaniyaning dastlabki moliyaviy holati haqida tasavvurga ega boʼlish uchun “joriy aktivlarni joriy majburiyatlarga nisbatlash lozim” degan gʼoyaga asoslanadi. Аgarda aniqlangan natija (koʼrsatkich) 2:1 yoki undan yuqori nisbatda boʼlsa, bu kompaniyaning moliyaviy holati “barqaror” ekanligidan dalolat beradi. Shunga muvofiq, dastlabki baholashlar shuni koʼrsatadiki, «Kvarts» АJ da - 6,58:1, «Qoʼqon mexanika zavodi» aktsiyadorlik jamiyatida - 1,98:1 (deyarli 2 ga yaqin), «Jizzax plastmassa» АJ – 4,35:1, ga teng boʼlgani, ularning moliyaviy holati yaxshi degan xulosani beradi. Biroq, «Dori-darmon» АJ da mazkur natija 1,08:1 boʼlib, bu esa uning moliyaviy barqarorligini taʼminlash borasida yetarlicha muammolar mavjud ekanligidan dalolat beradi. Oʼz navbatida aytib oʼtish kerakki, aniqlangan moliyaviy natijalardan tashqari boshqa omillar ham aktsiyadorlik jamiyatlari moliyaviy holatiga taʼsir koʼrsatish bilan bir qatorda ularning moliyaviy holati qay ahvolda ekanligi boʼyicha maʼlumot beradi.

Enyining modelida RSR va COI lar shkalasining (miqyosi) aktsiyadorlik jamiyatlarining bankrotlik riskini baholashda aniq mezonlari mavjud. Аktsiyadorlik jamiyatlarining RSR koeffitsienti 0,01-0,25 oraligʼida (yoki COI koeffitsienti 0,99-0,75) boʼlsa, korxona toʼlov qobiliyatiga ega emas yoki bankrotlik riski (moliyaviy inqiroz ehtimolligi) juda yuqori hisoblanadi. RSR koeffitsienti 0,26 - 0,99 (yoki COI koeffitsienti 0,74 dan 0,01) oraligʼida boʼlsa, aktsiyadorlik jamiyatining moliyaviy holatini yaxshi deb baholab boʼlmaydi. Аgarda RSR koeffitsienti 1 yoki undan yuqori boʼlsa, ushbu aktsiyadorlik jamiyati toʼliq moliyaviy sogʼlom korxona hisoblanadi.

Tahlil natijalari shuni koʼrsatadiki, Respublikamizdagi toʼrtta yirik aktsiyadorlik jamiyatining moliyaviy rivojlanish yoki pasayish holati hamda bankrotlik riski (ehtimolliklari)ning darajasi tarmoq hususiyatlaridan kelib chiqqan holda farqlanadi. Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 10 maydagi 268-sonli «Fond birjasida aktsiyalarni ommaviy taklifini oʼtkazishni tashkil etish toʼgʼrisida»gi qaroriga asosan, mamlakat fond bozorida IPO birinchi boʼlib «Kvarts» АJ tomonidan oʼtkazildi. 2018 yil aprelda oʼtkazilgan auktsion savdolari yakunida «Kvarts» АJ chiqargan aktsiyalar umumiy hajmining jami 7,5 mlrd. soʼmlik 54 foizi sotilgan. Demak, mamlakatimizda IPO oʼtkazish boʼyicha dastlabki qadamlar qoʼygan aktsiyadorlik jamiyatining bugungi kundagi moliyaviy holati yaxshi hamda bankrotlik risk darajasini past baholash mumkin. Mamlakatimizda farmatsevtika bozoridagi yetakchi ulgurji-chakana savdo bilan shugʼullanuvchi korxona hisoblangan «Dori darmon» АJning moliyaviy barqarorlik holati Enyi modeliga muvofiq salbiy holatda ekanligi va bankrotlik riski darajasi esa yuqori baholanmoqda. Bunga asosiy sabablardan biri sifatida aktsiyadorlik jamiyati tomonidan bugungi kunda uzoq va qisqa muddatli qarzdorlik majburiyatlarini oshib borayotganligini aytish mumkin.