O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toskent davlat iqtisodiyot universiteti



Download 0,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/65
Sana29.08.2021
Hajmi0,5 Mb.
#158487
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   65
Bog'liq
DARSLIK иктисоди таълимотлар тарихи

Burhoniddin  Al-Marg'inoniy.  Mustaqillik  sharofati  ila  allomaning  boy 

ma'naviy  merosi  xalqqa  qaytarildi.  O'zining  o'lmas  asarlari  bilan  islom 

qonunchiligiga asos solgan Abul Hasan Ali ibn Abu Bakr ibn Abdujamil Farg'ona 

viloyatining  Rishton  qishlog'ida  tavallud  topib,  u  hijriy  511-593  (milodiy  1115-

1197) yillari yashab ijod etdi. Bo'lajak olim ilk ta'limni Rishton, Marg'ilonda olgan 



bo'lsa,  keyinchalik  Samarqand,  Buxoro  va  Movarounnahrning  yirik  shaharlarida 

bilimini  oshirdi.  U  fikhga  oid  «Bidoyat  al-mubtait»,  «Nashr  al-Masxad»,  «Kitob 

at-tajnis», «Al-madad» kabi noyob asarlar yaratdi. Eng mashhur asari « Hidoya fi 

furi' al-fiqh» («Fiqh sohalari bo'yicha qo'llanma»). Bu asar islomda sunniylikning 

hanafiylar mashabida keng tarqalgan shariat qo'llanmasi, ya'ni kodeksi hisoblanadi.  

Fiqh  sohasida  kitob  yozish  harakati  ilgari  ham  bo'lgan.  1048  yilda  vafot 

etgan Abul Hasan al-Quduriy islom qonunchiligi borasida ilk qo'llanmani yozgan, 

ammo  Burxoniddin  al-  Marg'inoniy  yaratgan  «Hidoya»  o'z  davrida  hanafiylar 

mazhabi tarqalgan mamlakatlarda, xususan, Markaziy Osiyo, Shimoliy Kavkaz va 

Volga bo'yi musulmonlari orasida asosiy qo'llanma sifatida shuhrat topgan. Bu asar 

4  jild,  56  bobdan  iborat.  Unda  Qur'oni  karim  oyatlaridan  kelib  chiqib,  shariat 

masalalarida  muallifning  fikr  va  qisqacha  xulosalarlari  beriladi.  Hanafiylar 

mazhabining  barcha  imom  ismlari,  shuningdek,  boshqa  mazhab  vakillarining 

mulohazalari  ham  asarda  keng  talqin  etilgan.  Kitobda  oila-nikoh  masalalari  bilan 

bog'liq  nomalar  (nikoh,  ajralish)  batafsil  yoritiladi,  ularni  bajarish  bilan  bog'liq 

huquqiy qonun-qoida va jazo choralari belgilangan.  

Agarda  islom  nuqtai-nazaridan  ijtimoiy-iqtisodiy,  huququqiy  masalalar: 

mulkiy  va  moliyaviy  munosabatlar,  ayniqsa  meros,  uni  bo'lish  yo'llari,  jinoyat  va 

jazo,  fuqorolik  huquqlari  ham  ko'rsatib  berilgan.  Shuningdek,  faqat  islomga  xos 

bo'lgan bir qancha masalalar , xususan, jihod, o'lja olish va uni taqsimlash, turmush 

faoliyatidagi ayrim ta'qiblar, ijozatlar qayd etilgan.  

Burxoniddin  al-Marg'inoniy  nihoyatda  keng  bilim  egasi  bo'lish  bilan  birga 

haqsevar,  adolatli  qonunshunos,  hadis  ilmining  donishmandlaridan  biri  edi.  U 

Qur'onni  yoddan  bilgan,  uni  izohlay  olgan,  shoir,  adabiyotchi  bo'lgan.  Tarixiy 

qo'lyozmalarda 

qayd 


etilishicha, 

olim 


avlod-ajdodi 

ham 


musulmonlar 

qonunchiligini yaxshi bilgan insonlar bo'lishgan.  

«Hidoya»  asari  musulmon  qonunchiligining  barcha  qirralarini  o'z  ichiga 

oladi va nihoyatda keng tadqiqot manbai bo'lib hisoblanadi. Asarda, ayniqsa, zakot 

masalasiga katta e'tibor berilgan, unga maxsus bir bob ajratilgan. Chorva  mollari, 

shaxsiy  mulk  shakllaridan  olinadigan  to'lovlar  yuzasidan  aytilgan  fikrlar  bag'oyat 

muhimdir.  

Asarning yozilish uslubi shundayki, unda hammaga yaxshi ma'lum masalalar 

bilan birga, kam uchraydigan holatlar, u yoki bu masalaning nozik tomonlari ikir-

chikirigacha izohlab beriladi. Hozirgi davr tili bilan aytadigan bo'lsak, chiqarilgan 

asosiy  qonunga  to'la-to'kis  sharhga  o'xshaydi.  Kitobda  kimlar  va  qancha  zakot 

to'lashi kerakligi haqida qiziq ma'lumotlar keltiriladi. Odatda daromadning qirqdan 

bir hissasi (2,5 foizi) hisobidan zakot to'lanishi kerak. Chorvachilikda 40 echkidan 

bittasi zakot hisobida beriladi, mol soni kam bo'lsa, olinmaydi. Zakot to'lashda bir 

yoshdan kichik qo'zilar hisobga kiritilmaydi.  

Otlarda esa boshqacha hisob-kitob qilinadi, ya'ni har otdan bir dinor yoki ot 

bahosining 9 foizi miqdorida zakot tlanishi kerak. Ammo eshak, xachir va boshqa 

ishchi  hayvonlar  (xo'kiz,  tuya)  dan  to'lov  olinmaydi.  Agar  ular  oldi-sotdi 

muomalasida bo'lsa, ahvol o'zgaradi va zakot beriladi. Bir yoshga to'lmagan echki, 

buzoq  va  bo'taloqlar  ham  umumiy  hisobga  kiritilmaydi,  ammo  25  ta  tuyadan 

bittasi,  66  tadan  boshlab  ikkita,  145  tadan  ortig'idan  uchta  tuya  zakot  hisobiga 



berilishi kerak. Shu erda muhim bir fikr borki, agar mol egasi shu molning (natura) 

o'rniga uning bahosiga teng zakotni pul shaklida to'lashi ham mumkin, deyiladi.  

Yana  muhim  bir  ko'rsatma  diqqatga  sazovorki,  zakot  yig'uvchi  eng  yaxshi 

(sara)  molni  emas,  o'rtacha  bahodagi  molni  olishi  talab  etiladi.  Undan  tashqari, 

zakotni oldindan ham to'lash mumkinligi ko'rsatiladi.  

Kumush  narsalardan  olinadigan  zakotda  o'rtacha  nisob  (soliq  olinishi 

mumkin  bo'lgan  miqdori)  200  dirham  deb  belgilangan,  bundan  2,5  foiz  (ya'ni  5 

dirham)  zakot  olinadi.  Agar  kumush  miqdori  200  dirhamdan  ortiq  bo'lsa,  har 

qo'shimcha 40 dirhamdan yana zakot beriladi va hokazo.  

Oltindan  olinadigan  zakot  miqdori  o'ziga  xosdir.  20  misqol-gacha  zakot 

olinmaydi (bir misqol o'rtacha 4,5 gramm ), 20 misqoldan yarim  misqol(2,5 foiz) 

zakot to'lanadi. 20 misqoldan ortiq har 4 misqoldan 2 karat, (ya'ni 12 dan 1 unsiya) 

zakot berish kerak.  

Shaxsiy,  xususiy  mulk  hisob-kitobi  kumush  yoki  ekvivalentiga  qarab 

belgilanadi.  Xatto  kumush  va  oltin  ham  umumiy  baho  asosida  yagona  qiymatga 

keltirilishi mumkin.  

Topilgan  kon  xazina  uchun  beshdan  bir  (20  foiz)zakot  olinishi  lozim. 

Masalan,  biror  erdan  yoki  ekilayotgan  joydan  xazina  topilsa,  shu  usuldan 

foydalaniladi. Qimmatbaho toshlardan zakot to'lanmaydi, chunki toshlar zakotdan 

mustasnodir.  

Tabiiy (yomg'ir, qor suvi bilan) sug'oriladigan erlardagi hosilning o'ndan biri 

(10  foizi)  ushr  shaklida  olinadi.  Ammo  o'rmon,  yaylov,  chalakalakzor  zakotdan 

ozod  etilgan.  Sun'iy  sug’oriladigan  erlar  isobidan  ushrning  yarmi  (50  foizi) 

miqdorida soliq to'lanadi.  

Burhoniddin al-Marg'inoniy o'z asarida zakotni taqsimlash qonun-qoidalarini 

ham bayon etadi. Aholining ayrim toifa vakillari: faqir, miskin, zakot yig'uvchilar, 

qarzdorlar  yig'ilgan  zakotdan  foydalanish  imkoniyatlari  egaligi  haqida  ham 

qimmatli fikrlar bildirilgan.  

O'ylaymizki, bobokolonimizning bu asari nihoyatda boy va qimmatli manba 

sifatida oliy o'quv yurtlarida o'qitilishi zarur. Hozircha bu asarning ruscha tarjimasi 

mavjud. Asarning birinchi va qolgan jildlarini o'zbek tiliga o'girish kerak.Shunday 

qilinsa,  ayni  muddao  bo'lur  edi.  Chunki  u  yoshlarimiz  qalbida  insof  va  diyonat, 

adolat  va  xaqiqat  tuyg'ularini  uyg'otishda  bebaho  xazina  bo'lib  xizmat  qilishi 

shubhasizdir.  

 


Download 0,5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   65




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish