Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

7.4. Menejer faoliyatini rejalashtirish va tashkil qilish uchun qurollar 

 

Menejer  ishini  rejalashtirish  va  tashkil  qilishda  maxsus  qurollardan 

foydalaniladi. 

Vaqtning  kundaligi  –  bu  ishni boshqarishning  uni  soatlar  bo’yicha  bajarilishini 

rejalashtirish,  umumiy  maqsadning  bir  qismi  sifatida  kundalik  vazifalarni  belgilash 

va ulardan eng muhimlarini ajratishga imkon beruvchi vositadir. 

Kundalik maxsus papka – tez taqqichdan tashkil topadi, unga foydalanuvchining 

istagi bo’yicha maxsus varaqachalar, grafiklar, jadvallar va moliyaviy hisobatlar solib 

qo’yilishi  mumkin.Varaqachalarda  yillik  rejalar  (uzok  muddatli  rejalar  haftalar 

bo’yicha  kiritilgan  kataklarga  ajratilgan  setka)  va  barcha  ishlar  yarim  saotgacha 

aniqlik  bilan  taqsimlangan  kunlik  rejalar  mavjud  bo’ladi.  Shunday  qilib,  kundalik 

dasturning har bir bandini kengroq vaqtli vazafalar bilan solishtirish mumkin. Avval 

tegishli kataklarni to’ldirish va kerakli ishlarning ro’yxatini tuzish uchun qat’iyat  va 

intizom talab qilinadi. Ammo bu ro’yxatni tuzish, oldinda turgan vazifalar va faoliyat 

---

501 

 

turlarini ranjirovkalash mehnatni tashkil qilishni yaxshilash va vaqtdan foydalanishni 

ratsionallashtirishga yordam beradi. 

Vaqtning  kundaligi  shaxsiy  ishchi  kartotekasidan  iborat  bo’lib,  unga  alohida 

varaqlar  tikilgan  va  u  o’zining  ko’rgazmaliligi  bilan  qulaydir.U  bir  vaqtda  stol 

kalendari,  shaxsiy  kundalik,  yon  daftarga,  rajalashtirish  va  nazorat  qilish  quroli, 

manzillar ro’yxati, ma’lumotnoma va g’oyalar kartotekasi bo’ladi. 

Vaqtning kundaligi yana har kuni foydalaniladigan barcha kunlik rejalar, xizmat 

daftari va varaqlarning ishchi jamlovchisidan iborat bo’ladi. 

Vaqtning  kundaligi  -    bu  shaxsiy  maqsadlarga  erishish,  vaqtdan  samarali 

foydalanish  uchun  qo’shimcha  vositadir.  Uning  yordamida  nafaqat  barcha  qisqa  va 

uzoq  muddatli  vazifalar  haqidagi,  balki  barcha  rejalar  va  loyihalar  haqidagi  to’liq 

tassavvurni olish mumkin. 

Vaqtning kundaligi quyidagi tuzilishga ega. Kalendar qismida oylik, haftalik va 

kunlik  rejalar  uchun  har  xil  ishchi  daftarchalar  joylashadi.  Kunlik  rejaga  alohida 

ahamiyat  beriladi:  bir  kunga  bir  varaq.  Bu  erda  yana  tegishli  oylar  va  xaftalar 

bo’yicha mulohazalar uchun varaqlar ham bo’ladi, ular muddatlarni boshqa davrlarga 

kuchirishni engillashtiradilar. Bu varaqlarni foydalangandan keyin tikish mumkin. 

Yangi  “kiruvchi”  kundalik  varaqlarda  haftalik  va  oylik  varaqlardan  barcha 

muddatlar  ko’rsatilishi  kerak.Ularga  tegishli  varaqlardan  sanalar-to’lovlar,  ta’tilga 

ketish  kunlari,  tug’ilgan  kunlar,  shu  jumladan  qo’l  ostidagilarniki  ham  ko’chiriladi. 

Shunday  qilib,  kundalik  muntazam  ravishda  to’ldirilgan  holda  hech  nima 

yo’qolmaydi va esdan chiqmaydi. 

Xizmat  va  xususiy  ishlar  bo’limida(tegishli  varaqlar  va  ishchi  daftarlarda) 

quyidagi axborotlarni yozish va doimo o’zi bilan olib yurish mumkin: 



 

yarmarkalarni o’tkazilishi muddati; 



 

kitoblar ro’yxati; 



 poezdlar va samalyotlarni harakatlanish jadvali; 



 

tug’ilgan kunlar ro’yxati; 



 rejalashtirish uchun universal varaqlar; 



 

g’oyalarni yozish uchun varaqchalar va x.k. 

Manzillar  va  telefonlar  bo’limida  ko’pincha  foydalanishga  to’g’ri  keladigan 

telefon raqamlari va manzillar yoziladi. 

Yana umumiy qism mavjud  bo’lib, unga, hamyon kabi, pochta markalari, foto 

suratlar, chek daftarchalari va pullarni joylashtirish mumkin. 

Vaqtning  kundaligidan  foydalangan  holda  har  kun(hafta,  oy)ni  muvaffaqiyatli 

rejalashtirish,  o’z  ishini  tashkil  qilish  mumkin.  Uni  qo’llash  tufayli  ishning  sifati 

oshadi, har kuni bir soatga yaqin ish vaqti tejaladi. 

Taymerlash tizimiga ega kundalik ham kundaliklarning turli tumanligi bo’ladi, u 

o’z ichiga yil, oy, haftalik kundalikni oluvchi simli halqalardagi bukletlardan iborat 

bo’ladi.  Bundan  tashkari  har  bir  kun  yarim  soat  oralig’i  bilan  yozib  qo’yilgan.  Bu 

tizim menejerga quyidagilarga imkon berdi: 

-hayotiy  rejalar  va  uzoq  davr(yil)ga  rejalarni  o’ylab  ko’rish  va  tizimlashtirish, 

ularni bosqichma bosqich (oylar, haftalar va x.k. bo’yicha) bajarilishini rejalashtirish; 

- boshqa ishlarga chalg’imasdan, qabul qilingan rejalarga aniq rioya qilish. 

---

502 

 

Ushbu  maqsadda  yana  ma’lumotlarning  ixcham  bazasidan  iborat  bo’lgan katta 

shaxsiy    “Folifaks”dan  ham  foydalanish  mumkin.  “Folifaks”  qo’yidagi  bo’limlarni 

o’z ichiga oladi: 



 

shaxsiy ma’lumotlar (schetlar, mashinalar, sug’urta va x k .ning raqam- lari); 



 kundalik; 



 yillik (butun kalendar yiliga); 



 yon daftarcha- bloknot; 



 axborotlar; 



 shaxsiy moliyalar; 



 manzillar kitobchasi; 



 vizitkalar, hujjatlar va pullar uchun plastikli hamyon. 

Shunday  qilib,  “folifaks”  menejer  hayotining  barcha  tomonlarini  qamrab  oladi 

va unga muammolarni hal qilishda yordam beradi. Shu bilan birga “folifaks” o’zida 

jiddiy  xavfni  yashiradi-  agar  menejer  uni  yo’qotsa,  unda  ko’pgina  axborotlarni 

yo’qotadi. 

Jahonda  keng  tan  olingan  menejer  vaqtini  rajalashtirish  va  boshqarishning  bir 

necha  aniq  tizimlari  mavjud.  Ulardan  biri-  bu  Evropada  1-reytingga  ega  “Taym  

Menejer”  tizimidir.  U  birinchi  marta    Time  Manager  International    kompaniyasi 

tomonidan  ishlab  chiqarilgan,  bu  kompa-  niya  menejment  va  shaxsiy  rivojlanish 

sohasida Evropada etakchi bo’lib, 1975 yilda Daniyada tashkil topgan. 

Taym  Menejerda  hamma  narsa  ham  mazmuni  va  ham  shakli  bo’yicha  mayda- 

chuydasigacha  o’ylab  ko’rilgan.  Bundan  tashkari  mahsulotning  keng  navlari  tufayli  

Taym  Menejerni  har  qanday  shaxsiy  so’rovlarga  moslashtirish  mumkin.  Masalan, 

Taym Menejerning uchta bazaviy variantlari: standartli, maxsus va “rahbar” mavjud. 

Ularga  kiruvchi  blankalar  va  jihozlar  majmuasini  o’zgatirib  va  to’ldirib  Taym 

Menejerning  bu  bazaviy  variantlarni  istalganini  faoliyatning  u  yoki  bu  belgalangan 

turiga  maxsus  mo’ljallangan  turli  tumanligiga  aylantirish  mumkin.  Masalan,  savdo 

vakili, kotib, loyiha rahbari, ilmiy xodim, yuqori bo’g’in boshqaruvchisi va h k. 

Taym  Menejerning  har  qanday  bazaviy  varianti  majmuasi  beshta  asosiy 

elementlardan tashkil topadi: 



 halqali qisqichlarga ega papkalar; 



 blankalarning standart majmuasiga ega qutilar; 



 

Taym  Menejerdan  foydalanish  bo’yicha  “  Shaxsiy  samadorlikka  kalit”  

yo’riqnomalari; 



 kompaniya mahsulotlari katologi; 



 

qo’shimcha blankalar namunalari. 

Halqali  mexanizmga  ega  papkalar  turi  Taym  Menejerning  variantiga  ko’ra 

farqlanadilar. Qolgan elementlar uning barcha variantlarida bir xil- dadir. 

Halqali mexanizmga ega papkada qo’yidagilar bo’ladi: 



 

17 ta xat cho’p; 



  alfavitli  telefon  davtarchasi  va  18  oylik  kalendar-    yon  daftarcha  ga  ega 

chiqarib  olinadigan  muqova.  Muqovada  yana  chek  daftarchasi,  bloknot  va  kichkina 

qalamcha uchun joy bor; 

---

503 

 



 avtomatik qalam; 



 Taym  Menejerning  standart  majmuasiga  kiruvchi  har  bir  blankaning  bittadan 

nusxasi. 

Taym Menejer tizimi quyidagilarga imkon beradi: 



 ishda yuqori natijalarga erishish; 



 ustivorliklarni belgilash; 



 

holatni to’g’ri baholash; 



 muhim ishlarni esdan chiqarmaslik; 



 vaqtdan samarali foydalanish; 



 boshqa insonlar bilan yaxshi hamkorlik qilish; 



 

o’zining ijodiy solohiyatini oshirish; 



 

vazifalarni to’g’ri taqsimlash; 



 

o’zgarishlarga egiluvchan va xotirjam munosabatda bo’lish. 

 Ko’rib  chiqilgan  tizimlardan  tashqari,  rejalashtirish  uchun  yordamchi  vositalar 

ham mavjud: magnitli taxtachalar, modulli taxtalar, yopishqoq taxtalar va boshqalar. 

Bu  yordamchi  vositalardan  foydalanishning  diapazoni  juda  keng.  Ulardan  hisobot 

statistikasi,  ishlab  chiqarish  rejalari,  ish  jadvallarini  tuzish  va  olib  borish,  ishlab 

chiqarishning  samaradorligini  nazorat  qilish  va  har  xil  rejalarni  tuzish  uchun 

foydalanish mumkin. Ularda xaridlar va etkazib berishlarni qayd etish mumkin. Ular 

yordamida  tashkilotning  tashkiliy  tuzilmasini  takomillashtirish,  ish  inshoatlarining 

chizmalarini  tuzish  mumkin.  Ammo  bu  taxtalar  birdan  bir  maqsad  emas.  Xodimlar 

ulardan  haqiqatan  ham  yordamchi  vositalar  sifatida  foydalanishlari  va  ular 

xodimlarga ishda yordam berishlari muhimdir. 

Yana  ishni  samarali  bajarish  va  ish  vaqtidan  foydalanishga  yordam  beruvchi 

ko’pgina  texnik  yordamchi  vositalar  ham  mavjud.  Ulardan  rahbar  va  uni  yaqin 

yordamchilari  foydalanadilar.Ular  menejerga  o’ziga  yuklaitilgan  vazifalarni  o’z 

vaqtida bajarish uchun zarurlar. 

Bu,  xususan,  shaxsiy  kompyuterlardir.  Keyingi  yillarda  ko’pgina  xilma  xil 

idoralarda  EHM  paydo  bo’ldilar.  Har  qanday  xodim  ularni  bir  necha  kun  ichida 

o’zlashtirib olishi mumkin. Barcha kerakli materiallar, dalillar, raqamli ma’lumotlar, 

bildirgichlar(raportlar)  ular  yordamida  bevosita  foydalanish  uchun  operativ 

tayyorlanishlari  mumkin.  Idora  EHM  yordamida  tayyor  ma’lumotlarni  olishi  va 

tashkilotning barcha materiallarni ishlab chiqishi mumkin. 

Bunda  maxsus  kompyuter  dasturlaridan  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir. 

Masalan, Lotus Organizer (Lotus organayzer) ommaviy shaxsiy axborot tizimlaridan 

biri  bo’lib,  menejerning  vaqt  kundaligi  yoki  organayzer  bilan  ishini  to’liq  taqlid 

qiladi. U quydagi bo’limlarga ega. 

Calendar  (Kalendar)  yoki  kundalik,  vaqtni,  hamda  har  xil  tadbirlarni 

rejalashtirishga mo’ljallangan. Bo’lim barcha rejalashtiralayotgan hodisalar haqidagi 

axborotlarni  kiritish,  yaqinlashayotgan  hodisalar  haqida  xabar  berish,  har  xil 

axborotlarni,  masalan  xarajatlar  va  ma’sul  shaxslar  haqidagilarni  mo’ljalangan 

tadbirlar  bilan  bog’lash,  takrorlanadigan    hodisalar,  masalan  kundalik  majlislarni 

belgilash, bo’sh vaqtlarni topishga imkon beradi. 

---

504 

 

Adress  (Adreslar)  oddiy  manzil  daftarchasi  vazifasini  bajaradi.  Bu  bo’lim 

manzillar,  telefonlar,  oila  haqidagi    ma’lumotlar  va  muloqotlar  bo’ladigan  odamlar  

haqidagi  boshqa  axborotlarni  yozish,  yozuvlarni  familiyalar  va  kompaniyalar 

bo’yicha navlarga ajratishga imkon beradi. 

To  do  (Ishlar)  ishlarni  rejalashtirish  uchun  mo’ljalangan.  Bu  bo’lim  ko’zda 

tutilgan  ishlar  haqidagi  axborotlarni  kiritish,  vazifalarni  sanalar  va  ustivorliklar 

bo’yicha navlarga ajratish, rejalashtiralayotgan vazifalar haqida xabarlar berish, qaysi 

ishlar  qilinganligi  va  qaysisi  koldirilganligi,  imkoni  va  qachon  qilish  kerakligini 

kuzatishga imkon beradi. 

Anniversary  (Muhim  sanalar)  dan  har  yil  eslash  kerak  bo’ladigan  muhim 

sanalar(tug’ilgan  kunlar,  firmalarni  vujudga  kelishlari  va  boshqalar)  ning  ro’yxatini  

olib borish uchun foydalanish mumkin. Bu bo’lim  muhim sanalarga ega yozuvlarni 

yaratish, yozuvlarni yillar, oylar, zodiak belgilari bo’yicha navlarga ajratish va ko’rib 

chiqish, sanani yaqinlashayotgani haqida eslatishga imkon beradi. 

Calls  (Telefon  qo’ng’iroqlari)  telefon  qo’ng’iroqlarini  rejalashtirish  va 

avtomatlashtirish 

uchun 

mo’ljallangan.  Bu  bo’lim  telefon  daftarchasiga 

rejalashtiralayotgan  telefon  qo’ng’iroqlari  haqidagi  axborotlarni  kiritish,  zarur 

qo’ng’iroqlar haqida eslatish, qilingan qo’ng’iroqlarni  (shu jumladan suhbat vaqtini) 

ro’yxatga olish, abonent modem yordamida qo’ng’iroq qilish imkon beradi. 

Notepad  (Bloknot)  oddiy  qog’ozli  bloknot  vazifasini  bajaradi.  Bu  bo’lim 

formalashtirish  vazifasidan  foydalanish  bilan  yozuvlar  qilish,  yordamida  avtomatik 

ravishda  bloknotda  sarlavha  shakllanadigan  boblarni  yaratish,  matnga  boshqa 

dasturlarda  yaratilgan  ob’ektlarni,  shu  jumladan  grafik  tasvirlarni  kiritishga  imkon 

beradi. 

Planner  (Rejalashtiruvchi)  uzoq  davom  etadigan  hodisalarni  reja-  lashtirish 

uchun  mo’ljallangan,  ular  bir  kun  yoki  ko’proqni  egallaydilar,  masalan  xizmat 

safarlari va ta’tillar. 

Lotus Organizer tizimi ham bo’limning ichidagi va har xil bo’limlardagi  har xil 

elementlar (hodisalar, manzillar, ishlar) o’rtasida aloqalarni yaratish va shuning bilan 

elementlar  o’rtasidagi  har  xil  munosabatlarni  tasvirlashga  imkon  beradi.  Kirib 

kelayotgan  va  muhim  ishlar  haqida  eslatishga  imkon  beradilar.  Ishlar,  telefon 

qo’ng’iroqlari,  muhim  sanalarni  kundalikda,  kundalik  hodisalarini  esa- 

rejalashtiruvchida  ko’rib  chiqish  mumkin,  masalan  ishlar  ro’yxatidan  vazifaga 

kundalik ish kontekstida qarash mumkin. 

Tizim  turli  tuman  axborotlarni  –  yon  daftarchadan  tanlab  olingan  elementlarni 

ular  tomonidan  ma’lum  kategoriyalar:  loyihalar,  g’oyalar,  xizmat  safarlari  va  h.k. 

yordamida  birlashtirishga  imkon  beradi.  Masalan,  yon  daftarchadagi  ma’lum 

loyihaga  tegishli  bo’lgan  elementlarni  guruhlarga  ajratish  mumkin.  Kategoriyalar 

yordamida  har  xil  bo’limlarga  tegishli  bo’lgan  elementlar  guruhini  boshqarish 

mumkin,  masalan  elementlarning  faqat  tanlab  olingan  guruhini  ko’rib  chiqish  va  u 

bilan ishlash mumkin. O’z kategoriyalarini yaratish  imkoniyati ham bor. 

Ushbu  dasturning  boy  vazifaviy  imkoniyatlari  va  farosat  bilan  tushuniladigan 

interfeysi  ishlarni  tashkil  qilishni  ancha  soddalashtirish  va  menejer  mehnati 

samaradorligini oshirishga imkon beradi. 

---

505 

 

Quyidagilar  menejerning  boshqa  yordamchi  vositalari  bo’ladilar:  elektron 

kalkulyatorlar,  teleks,  nusxa  ko’chirish-ko’paytirish  mashinalari,  nazorat  tablosi  va 

boshqalar. 

Bozor  iqtisodiyoti  davrida  raqobatda  engib  chiqishning  asosiy  omillaridan  biri 

makroiqdisodiyotga  taalluqli,  ijtimoiy  va  shaxsiy  sektorlardagi  korxonalarda  ishlab 

chiqarish  samaradorligini  oshirishga  erishishdir.  Bu  asosan  mavjud  ishchi  kuchidan 

oqilona  foydalanish  evaziga  erishiladi.  O‘z  navbatida  ishchm  kuchidan  samarali 

foydalanish ko‘pincha har xil bajarilishi zarur bo‘lgan ishlarning ayrim ijrochilar o‘rtasida 

to‘g‘ri taqsimlanishiga, ya’ni ularshshg malakasiga, tajribasiga va zukkoligiga yarasha ish 

bilan  bab-barovar  ta’min  etilishiga  bog‘liqdir.  Bu  masalani  maqsadga  muvofiq  hal  etish 

uchun,  birinchi  navbatda,  mehnatni  ishchi  ishlab  chiqarshtsda  puxta  o‘ylab,  oqilona 

taqsimlashi lozim bo‘ladi. Bu tashkiliy masala mehnat taqsimoti deb ataladi. 

Mehnat  taqsimoti  deganimizda,  har  xil  mehnat  turlarnnipg  bir-biridan  ajratilishini, 

pirovardida ishlab chiqarishda ishtirok etuvchi turli guruh kishnlarning xilma-xil mehnat 

faoliyatlari bilan band bo‘lishini tushunamiz. 

Mehnat  taqsimotining  asosiy  ustunliklaridan  biri  shundaki,  bunda  ishchi  ishning 

ma’lum  bir  turida  chuqur  ixtisos  topadi,  shu  ish  bajarilish  texnikasini  va  tartibni  puxta 

egallab  oladi,  zarur  ko‘nikmalarni  kasb  etadi,  ish  usul  va  uslublarni  yanada 

takomillashtiradi. Bunda maxsus asbob va uskunalar ishlatiladi. Bundan tashqari mehnat 

taqsimotida xodimlarni ish jarayoniga tayyorlash ham osonroq bo‘ladi. 

Ishlab  chiqarishda  mehnat  taqsimotishshg  uchta  turi  mavjud  bo‘ladi:  umumiy 

mehnat taqsimoti, xususiy mehnat taqsimoti, qisman (ayrim) mehnat taqsimoti.  

Umumiy  mehnat  taqsimotiga  kishilar  faoliyatining  ishlab  chiqarish  va  noishlab 

chiqarish sohalari o‘rtasidagi mehnat taqsimoti kiritiladi, bu sohalar ichida esa — sanoat, 

qishloq xo‘jaligi, transport, aloqa, savdo, xalq ta’limi, fan, davlat boshqaruvi, madaniyat 

va  hokazolar  o‘rtasidagi  mehnat  taqsimoti  kiritiladi.  Ana  shu  sohalar  o‘rtasida 

xodimlarning taqsimlanishi umumiy mehnat taqsimoti va jamiyatning ayrim mamlakat va 

uning mintaqasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi jarayonidagi o‘zgarishlar  tasnifi bo‘lib 

xizmat qilishi mumkin.