Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Xalqaro moliya tashkilotlari. 

Mamlakatlararo  tashkilotlarning  tashkil  topishi  1929-1933  yillardagi  jahon 

iqtisodiy  inqirozi  ta’sirida  boshlandi.  Xalqaro  tashkilotlar  ishtirokchi  mamlakatlar 

moliyaviy 

resurslarining 

birlashishi 

natijasida 

vujudga 

keladi. 

Bunday 

tashkilotlarning  tashkil  topishidan  asosiy  maqsad-hamkorlikni  rivojlantirish,  birlikni 

ta’minlash,  qiyin  vaziyatlarni  stabillashtirishdir.  Xalqaro  valyuta  va  moliya-kredit 

tashkilotlarining  faoliyat  doirasi  xalqaro  valyuta  va  fond  bozorlarida  operatsiyalarni 

amalga  oshirish,  xalqaro  savdoni  qo‘llab-quvvatlash,  investitsion  faoliyatni, 

mamlakat  loyihalarini  kreditlash, fundamental  ilmiy  tadqiqotlarni  moliyalashtirishga 

qaratilgan.

41

 

                                                 

41

 .Шреплер Х.А. Международные организации: Справочник. - М.: Дело, 1995.

 

---

563 

 

SHunday  tashkilotlardan  biri  Jahon  banki  guruhidir.  Jahon  banki  guruhiga 

quyidagi tashkilotlar kiradi: 

- Xalqaro qayta qurish va rivojlanish banki; 

- Xalqaro qayta qurish va rivojlanish bankining uchta filiali: Xalqaro rivojlanish 

assotsatsiyasi,  Xalqaro  moliya  korporatsiyasi,  Ko‘p  tomonlama  investitsion-kafolat 

agentligi. 

Yuqorida  nomlari  keltirilgan  tashkilotlar  har  biri  mustaqildir,  ammo  ularni 

yagona boshqaruv organi birlashtirib turadi. 

Xalqaro qayta qurish va rivojlanish banki-qashshoq, o‘rtacha yashash darajasiga 

ega,  ammo  to‘lov  qobiliyatiga  ega  bo‘lgan  mamlakatlarni  rivojlantirish  uchun 

kreditlar  beradi.  U  strategik  maqsadlarni  amalga  oshiruvchi,  a’zo  mamlakatlar 

iqtisodiyotini integratsiya qiluvchi tashkilot sifatida tan olingan.  

Uning  asosiy  maqsadi-  xususiy  sektorni  kreditlash,  ammo  so‘nggi  yillarda  u 

rivojlanayotgan  mamlakatlardagi  davlat  tashkilotlarni  ham  kreditlab  kelmoqda. 

Kreditlar  15-20  yilga  beriladi.  50  yil  davomida  bank  tomonidan  128  mamlakat 

ajratilgan  kreditlarning  umumiy  miqdori  320  milliard  AQSH  dollarini  tashkil  etadi. 

Bankning  asosiy  kreditlari  infratuzilmani  rivojlantirishga,  qishloq  xo‘jaligi  va 

baliqchilikni, sanoatni qo‘llab-quvvatlashga 15% kreditlari ajratilgan, xolos. 

Xalqaro rivojlanish assotsatsiyasi AQSH ko‘magida 1960-yilda tashkil topgan. 

Ushbu  assotsatsiya  Xalqaro  qayta  qurish  va  rivojlanish  bankini  to‘dirib,  imtiyozga 

ega bo‘lgan kreditlarni berish bilan shug‘ullanadi. Ancha rivojlangan mamlakatlarga 

1%  miqdorida  10  yil  imtiyozga  ega  bo‘lgan  35-40  yilga  kreditlar  beriladi.  Bunday 

kreditlar  aholi  jon  boshiga  YIM  miqdori  650  AQSH  dollaridan  oshmagan 

mamlakatlarga  beriladi.  Bu  assotsatsiyaga  a’zo  bo‘lish  uchun,  eng  avvalo,  Xalqaro 

qayta qurish va rivojlanish bankiga a’zo bo‘lish lozim.  

Xalqaro moliya korporatsiyasi 1956-yilda tuzilgan bo‘lib, uning asosiy maqsadi 

xususiy sektorning rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratishga qaratilgan. Unga 174 ta 

mamlakat a’zo bo‘lib, ushbu tashkilotning kreditlar uzog‘I bilan 15 yilga berilib, eng 

qimmat kreditlar hisoblanadi. 

Investitsiyalarni  kafolatlash  bo‘yicha  ko‘p  tomonlama  agentlik  Xalqaro  qayta 

qurish  va  rivojlanish  banki  filiali  sifatida  1988-yilda  tuzilgan.  Ushbu  agentlikning 

maqsadi  rivojlnayotgan  mamlakatlarga  o‘zining    notijorat  tavakkalchiliklarni 

sug‘urtalash orqali investitsiyalash. Agentlik ushbu tavakkalchiliklarga 15 yil kafolat 

beradi.  Agentlik  a’zosi  bo‘lish  uchun  Xalqaro  qayta  qurish  va  rivojlanish  bankiga 

a’zo bo‘lish lozim. 

Jahon banki rivojlanayotgan mamlakatlar uchun asosiy moliya va texnik ko‘mak 

manbai hisoblanadi. Islom taraqqiyot bankiga 1973 yilda asos solingan bo‘lsa ham, u 

rasman ish faoliyatini 1975 yilda boshlagan. Uning asosiy maqsadi musulmon diniga 

itoat  etuvchi  xalq  va  davlatlarning  ijtimoiy  rivojlanishiga  ko‘mak  berish  va  2020 

yilga qadar jahon standartlari darajasidagi bankga aylanish. Hozirgi davrda bankning 

asosiy ishtirokchilari 56 mamlakat bo‘lib, ITB ularda quyidagi yo‘nalishlarda faoliyat 

olib boradi: 

 loyihaviy moliyalashtirish; 

 a’zo mamlakatlarda qashshoqlik darajasini kamaytirish; 

---

564 

 

 a’zo mamlakatlarning savdo-iqtisodiy rivoji; 

 kichik biznes va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash; 

 a’zo mamlakatlarda resurslarni mobillashtirish; 

 islom moliya institutlari kapitalida ishtirok etish; 

 investitsiyalarni sug‘urtalash va qayta sug‘urtalash va eksportni kreditlash. 

Uning ta’sischi mamlakatlari quyidagilar:  Saudiya Arabistoni, Quvayt, Liviya, 

Turkiya, Birlashgan arab amirliklari, Misr, Indoneziya, Pakiston. 

Islom taraqqiyot banki tarkibiga quyidagi tashkilotlar kiradi: 

-  Xususiy sektorni rivojlantirish bo‘yicha Islom korporatsiyasi; 

-  Investitsiyalarni  va  eksport  kreditlarini  sug‘urtalash  bo‘yicha  Islom 

korporatsiyasi; 

-  Islom tadqiqot va o‘quv institute; 

-  Xalqaro islom savdo-moliyaviy korporatsiyasi. 

Bankning xususiy kapitali 15 milliard islom dinorini tashkil etadi. 

Bankning  rasmiy  ofislari  unga  a’zo  12  ta  davlatda  mavjud,  shuningdek 

O‘zbekistonda ham. 

ITB guruhiga quyidagilar kiradi: 

Islom taraqqiyot banki(1975); 

Islom tadqiqot va o‘quv instituti(1981); 

investitsiyalarni sug‘urtalash va qayta sug‘urtalash va eksportni kreditlash islom 

korporayiyasi; 

xususiy sektorni rivojlantirish islom korporatsiyasi; 

Xalqaro islom savdo-moliya korporatsiyasi. 

ITB tomonidan kichik biznesga yo‘naltirilgan 170 ta loyiha amalga oshirilgan va 

3300 ta yangi ish joylari tashkil etilgan. 

Xalqaro valyuta fondi 1944 yilda AQSH da tashkil etilgan. Hozirgi kunda unga 

187 ta davlat a’zo.  

Xalqaro valyuta fondining asosiy vazifalari quyidagilar: 



  xalqaro valyuta tizimini nazorat qilish; 



 

tashkilot  a’zolari  o‘rtasida  valyuta  kursining  stabilliligini  nazorat  qilish  va 

tartibga solish; 



  rivojlangan  mamlakatlar  bilan  bir  qatorda  rivojlanayotgan  mamlakatlarga 

ko‘mak berish. 



  yangi talablar, 2015 yil 1 yanvardan boshlab, bosqichma bosqich joriy etiladi.  

Turli  mualliflar  turli  narsalar  ularni  chaqiradi.

 

Biz  shartlarini  foydalanish,  ko'p 

millatli, multivnutrennie, global va transmilliy 44A ko'p millatli korporatsiya (MNC) 

u bir necha mamlakatlarda operatsiyalarni qo'llab-quvvatlaydi xalqaro kompaniyalar 

har  qanday  turi.

 

MNC  bir  turi  -  multivnutrennyaya  korporatsiyasi  mahalliy 

mamlakatda  boshqaruv  va  boshqa  hal  decentralizes.

 

Globallashuvning    bu  turi 

polycentric  munosabatni  aks  ettiradi.

 

Ichki  multikorporatsiyalar  o'z  ichki 

muvaffaqiyatni  uy  mamlakatda  deb  biladi  va    uning  chet  el  operatsiyalarini 

boshqarishni  ko'paytirish  uchun  harakat  qilmaydi.

 

Buning  o'rniga,  mahalliy 

amaldorlar odatda mamlakatning o'ziga xos xususiyatlaridan rohatlanishadi va  biznes 

va marketing strategiyasini boshqarish uchun ishlashadi. 

 

Multi ichki korporatsiyalar 

---

565 

 

- misol uchun, Nestle Shveytsariyaning kompaniyasi hisoblanadi.

 

Dunyoning deyarli 

har bir mamlakatida operatsiyalari bilan, uning rahbarlari o'z mijozlari mahsulotlarini 

xush  ko’rishi  bilan  mashhur.

 

Nestle  Yevropa  hududlarida,  Amerika  Qo'shma 

Shtatlari, yoki Lotin Amerikasida mavjud emas mahsulotlarini sotadi.Yana bir misol 

-  Dorito  bozorlar  Frito-Lay,  PepsiCo  bir  bo'limi,  turli  va  AQSh  ta'mi  va  tuzilishi 

Britaniya bozoridan farq qiladi.

 

Bu ko'plab iste'mol mollari kompaniyalari o'zlarining 

global  kompaniyalar  tashkil  mahalliy  filiali  anjomlari  va  do'kon  formatlarini 

shugullanadi,  chunki  chakana  sotish,  hatto  shoh,  shop  Wal-Mart,  "mahalliy  deb 

o'ylayman global harakat" u kerak, deb o'rgangan ular mahalliy bozorlar ehtiyojlarini 

qondirish Globallashuv bu yondashuv ethnocentric munosabatini aks ettiradi.Xalqaro 

kompaniyalar  global  samaradorligi  va  xarajatlarni  kamaytirish  uchun  global 

integratsiya  zarurligiga  bozorda  sifatga  e'tibor  qaratishadi.

 

bu  kompaniyalar  uy 

mamlakatimizda  bosh  ofisi  tomonidan  amalga  umumiy  korporativ  oqibatlari  bilan 

muhim  global  aktivlarni  boshqarish  hal  bo'lishi  mumkin-da.

 

xalqaro  kompaniyalar 

ba'zi misollar Sony, Deutsche Bank AG, Starwood Xoteli va Merrill Lynch o'z ichiga 

oladi.

 

Boshqa  kompaniyalar  sun'iy  geografik  to'siqlar  bartaraf  bir  tartibni 

foydalaning.

 

ayniqsa,  men  erkin  savdo  dan  najot  uchun  kurashdi.

 

Meksika  eksport 

(2008 yilda $ 292 mlrd upyateryayuschy) NAFTA orqali sezilarli darajada oshdi-da, 

odamlar katta soni hali ish o'rinlari va farovonlik qidirib AQShga ko'chib o’tadi.  boy 

va  farovon  Meksika  orzusi  21  tushunarli  bo'lmagan  va  oxirgi  xalqaro  iqtisodiy 

inqiroz  ham  vaziyatni  yordam  bo'lmaydi.

 

Biroq,  tanqidlarga  va  qiyinchiliklarga 

qaramay, Shimoliy  Amerika  savdo  bloki  bugungi  global  iqtisodiyotda  qudratli kuch 

bo’lib  qolmoqda.

 

Boshqa  Lotin  Amerika  davlatlari,  shuningdek,  erkin  savdo  blok 

qismi bo'lib kelgan.

 

Kolumbiya, Meksika va Venesuela yo'l olib, har uch 1994 yilda 

iqtisodiy  bitim,  import  bojlari  va  tariflari  bartaraf  imzolandi.

 

Kosta-Rika,  Salvador, 

Gvatemala,  Gonduras,  Nikaragua  va:  Boshqa  kelishuvlar  erkin-AQSh-Markaziy 

Amerika  Savdo  Shartnomasi  (CAFTA),  savdo  erkinlashtirish  Amerika  Qo'shma 

Shtatlari va beshta Markaziy Amerika mamlakatlariga xizmat qilmoqda.

 

Biroq, faqat 

Al-Salvador va Kosta-Rika qo'shildi.

 

Boshqa davlatlar 22 Amerika Qo'shma Shtatlari 

ham  34  mamlakatdan  Bundan  tashqari,  NAFTA  23  "Vashington  imzolanishi  beri 

Lotin  Amerika  mamlakat  bilan  yakunlandi  eng  katta"  vositachilar  deb  aytiladi 

Kolumbiya  bilan  savdo  shartnoma  imzolandi  Shartnomaga  rioya  qilish  qonunlarni 

o'zgartirishga  hali  bor  G'arbiy  yarim  sharning  kechi  2005,  yo'naltirilgan  bir  o'tkazib 

yuborilgan  muddatini  ortiq  ishga  tayyor  bo'lishi  kerak  edi  erkin  savdo  zonasi 

theAmericas  (FTAA)  shartnoma,  ustida  ishlashni  davom  ettirish.

 

Bu  mamlakatlar 

rahbarlari  yodda  kelajagini  qoldirib  FTAA  haqida  hech  qanday  kelishuvga  erishish 

uchun  hali  bor,  ammo,  Janubiy  Amerika  va  Merkosurning  umumiy  bozori  deb 

nomlanuvchi  10  Janubiy  Amerika  mamlakatlari  havo  24  Boshqa  erkin  savdo  bloki, 

allaqachon  mavjud.

 

Ba'zi  Janubiy  Amerikaliklar  yaxshiroq  boshqa  global  iqtisodiy 

qudrati,  ayniqsa,  YYevropa  Ittifoqi  va  NAFTA  qarshi  raqobat  qilish  resurslarini 

pulining  uchun samarali  yo'li sifatida  Merkosur ko'rib.

 

FTAA  kelajagi  juda shubhali 

bilan  mintaqaviy  ittifoq  yangi  ahamiyatini  olish  mumkin.

 

Janubiy-Sharqiy  Osiyo 

davlatlari uyushmasi (ASEAN).

 

Janubi-sharqiy Osiyo davlatlari uyushmasi (ASEAN) 

10 Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari kasaba uyushmasi bor.

 

(Qarang. 3-2 hisobida 

---

566 

 

ilova). ASEAN viloyati 1,5 trillion AQSh bu 10 davlat bilan bir qatorda 25 dollar bir 

kombinatsiyalangan  yalpi  ichki  mahsulotga  nisbatan  ortiq  591  million  aholiga  ega, 

Xitoy,  Yaponiya  va  Janubiy  Koreya  o'z  ichiga  ASEAN  +  3  deb  nomlangan  guruh 

rahbarlari,  Biz  savdo  masalalarini  muhokama  qilish  uchun  uchrashdi.

 

Bundan 

tashqari, Hindiston, Avstraliya va Yangi Zelandiya rahbarlari, shuningdek, ASEAN + 

3  bilan  savdo  muzokaralari  ishtirok  etdi.

 

16  mamlakat  savdo  bloki  yaratish  bilan 

asosiy  masala  mintaqaviy  integratsiya  tomon  har  qanday  surish  yo'qligi  edi.

 

bir 

kelishuvga  erishish  qaratildi  Osiyo  madaniyati  qaramay,  "Eng  katta  muammo,  ba'zi 

ASEAN  ishtirokchilari  davlat  manfaati  uchun  qurbon  qilishga  tayyor  emas  edi, 

deb."

 

Janubi-sharqiy  Osiyo  rahbarlari  yaqinroq  mintaqaviy  integratsiya  iqtisodiy 

o'sish yordam beradi, deb qabul da 26, ASEAN a'zolari orasida boyligi muhim farqlar 

"milliy  standartlari  hozirgacha  biridan  chunki  yagona  standartlarni  yaratish  qiyin". 

Qildik

 

27  Shu  bilan  birga,  bu  mintaqadagi  ko'plab  davlatlariga  salbiy  ta'sir  so'nggi 

xalqaro  retsessiya,  olib  muammolar,  integratsiya  erishish  katta  qiziqish 

uyg'otdi.

 

Aslida,  Yanvar  1,  2010,  Xitoy  va  ASEAN  bu  uyushmalari,  erkin  savdo 

tashqari  u  dunyodagi  eng  yirik  savdo  bloki  28  uchdan  bir  qismini  qilish,  vor  erkin 

savdo  bitimini  boshladi,  u  2015-yilda  bu  umid,  ASEAN  iqtisodiy  Community 

tovarlar,  malakali  mehnat  va  kapital  beradi  tashkil  a'zo  davlatlar  o'rtasida  erkin 

ko'chirish  uchun.

 

to'siq  va  qiyinchiliklarga  qaramay,  mintaqaviy  integratsiya  davom 

tomon  taraqqiy.

 

Bu  maydoni  ASEAN  ortib  bormoqda  va  Osiyoning  boshqa  kasaba 

uyushmalari  oxir-oqibat  NAFTA  va  Yevropa  Ittifoqi  ham  ta'siri  bilan  raqobat 

mumkin  ta'siri,  bo'ladi  global  tobora  muhim  ahamiyatga  ega.

 

BOShQA  SAVDO 

UYUSHMALARI.

 

viloyat  kasaba  uyushmalari  va  boshqa  sohalarda,  shuningdek, 

butun  dunyo  bo'ylab  rivojlanib  kelgan.

 

Misol  uchun,  2002  yilda  mavjud  keldi  53 

mamlakatidan kelgan Afrika Ittifoqi (AB), bir fikr bor "bir, integratsiyalashgan obod 

va  tinch  Afrika  qurish."Ittifoqining  29  a'zosi  Afrika  mamlakatlari  orasida  katta 

birligini  erishish  uchun  iqtisodiy  rivojlantirish  rejasini  yaratdik.

 

boshqa  kasaba 

uyushmalari  a'zolari  sifatida,  bu  davlatlar  o'z  birlashmasi  tomonidan,  iqtisodiy, 

ijtimoiy,  madaniy  va  tijorat  foyda  olish  umid  qilamiz.

 

Afrika  iqtisodiy  ishlab 

chiqarish  tez  Misli  rivojlanmoqda  kabi  hamkorlik,  muhimroq  bo'lishi  mumkin 

emas.

 

Yalpi  ichki  mahsulot  o'sishi  deb  o'sish  eng  mamlakatimizda  keladi,  4,8  foiz, 

Osiyoda tashqarida eng yuqori o'rtacha.

 

Bundan tashqari, Afrika "hukumatlari sanoat 

va  infratuzilmani  rivojlantirishga  doimo  kuralsızlaştırma  bilan  siyosiy  barqarorlik 

deyarli  misli  ko'rilmagan  davri."  tajribali  qildi

 

30  Besh  Sharqiy  Afrika  davlatlari  - 

Burundi,  Keniya,  Ruanda,  Tanzaniya  va  Uganda  -  umumiy  bozor  Sharqiy  Afrika 

Community (TMM) bu shartnoma muvofiq .31, mahsulotlar tariflar holda chegaralari 

bo'ylab  kotirovka  mumkin  deb  nomlangan  hosil  qilgan.

 

uni  amalga  oshirish  uchun 

vaqt  o'tadi-da,  keyingi  qadam,  TMM  valyuta  ittifoqi  bo'ladi.Nihoyat,  sakkiz  a'zo 

davlatlar  (Hindiston,  Pokiston,  Shri  Lanka,  Bangladesh,  Butan,  Nepal,  Maldiv 

orollari  va  Afg'oniston)  tashkil  topgan  mintaqaviy  hamkorlik  (SAARC)  uchun 

Janubiy Osiyo uyushmasi, boshqa barcha hududiy kasaba uyushmalari kabi, 2006.32 

Uning  maqsadi  tariflari  bartaraf  boshladi  tovarlar  va  xizmatlar  erkin  oqimini  ruxsat 

berish  kerak.

 

Oldingi  muhokama  xalqaro  savdo,  shuningdek  tirik  va  ekanligini 

ko'rsatadi.

 

A'zo  davlatlar,  ularning  eng  yaxshi  mustahkamlash  va  ularning  iqtisodiy 

---

567 

 

mavqeini  mustahkamlash,  iqtisodiy  va  global,  deb  ishonaman  qayerda  mintaqaviy 

kasaba uyushmalari sohalarda rivojlantirish davom etmoqda.

42