O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti “Geologiya qidiruv” fаkultеti “Nеft va gazni qayta ishlash ob’ektlari” kаfеdrаsi «korroziyadan himoya qilish»

15.9. Хромлаш.
Хромли қопламалар турли хилдаги машина ва жиҳозларни коррозиядан ва механик ейилишлардан ҳимоялаш мақсадларида кенг қўлланилади.
Хромли қопламаларнинг ҳимоя-декоратив ва функционал кўринишлари мавжуд. Хром пўлатга нисбатан катод ролини ўйнаганлиги сабабли уларнинг контактида пўлат емирилади. Шу сабабли пўлат сиртидаги хромли қопламалар яхлит ва ғовакларсиз бўлиши лозим. Пўлат буюмларни атмосфера шароитида ҳимоялаши учун бир қаватли хромли қопламаларнинг қалинлиги камида 40 мкм бўлиши лозим.
Мис ва мис қотишмаларининг сиртлари никел тагқатламлари устидан хром билан қопланади. Рух, алюминий, магний қотишмаларидан тайёрланган деталларни кўпқаватли қопламалар билан қоплангандан сўнг хромлаш ахши самара беради.
Хромлаш электролитининг асосий компонентлари хром(VI) оксиди – Сr₂О₃ ва сулфат кислотаси ҳисобланади. Сr(VI) бирикмасининг сувли эритмасида Н₂Сr₂О₇ ва Н₂СrО₄ кислоталарининг аралашмаси ҳосил қилинади. Эритмада бу кислоталар динамик мувозанатда бўлади:
2Н₂СrО₄ ↔ Н₂Сr₂О₇ + Н₂О
Электролиз пайтида катодда бир вақтнинг ўзида Сr⁺⁶ нинг Сr⁺³ гача ва ундан кейин хром металлигача қайтарилиши, шунингдек водород ионининг разряди амалга ошади. Ток бўйича хромнинг чиқиши 15-25 % дан ошмайди. Хромлаш анча мураккаб жараён ҳисобланади. Катодда хромнинг ажралиши жуда катта ток зичлигида (1000-3000 А/м²) рўй беради. Ҳар бир температура учун хромнинг ўтириши юз бермайдиган ток зичлигининг минимум қийматлари мавжуд бўлади.
Электролизнинг режимларини ўзгартириб, ялтироқ, хира (кулранг) ва «сутсимон» хром қопламаларини ҳосил қилиш мумкин. Ялтироқ ёпишмалар энг юқори қаттиқликка, асосий металл билан яхши илашишга ва энг кам мўртликка эга. Хира-кулранг қопламалар юқори мўртлиги билан ажралиб туради. Сутсимон хромли қопламалар юқори қаттиқликка, эластикликка, жуда кам ғовакликка ва юқори ҳимоялаш қобилятига эга.
Қаттиқ эксплуатация шароитларида ишлайдиган машина ва аппаратлар-нинг пўлат деталлари икки қаватли хром билан: пастки қавати – сутсимон ва утки қавати – ялтироқ қатлам билан қопланади. Бу коррозиядан жуда яхши ҳимоя ва керакли декоратив сифатлар билан бирга ейилишга қарши юқори чидамлиликни таъминлайди.
Деталларнинг сирти коррозиябардош бўлиши билан бир қаторда ёруғликни қайтариш коэффициенти кичик бўлиши талаб этиладиган ҳолларда қора хромли ҳимоя-декоратив қопламалардан фойдаланилади. Қора рангли бошқа қопламаларга нисбатан қора хром қопламалари юқори коррозиябардошлиги билан ажралиб туради. Бундай қопламалар кўпинча сутсимон ёки ялтироқ хром, ёинки никел тагқопламалари устидан ётқизилади. Қора хром қопламалари 75 % металл хромдан ва 25 % хром оксидидан иборат бўлади.
Таркибида Сr(VI) бирикмалари бўлган эритмалар орқали хром қоплама-ларини ҳосил қилишнинг анъанавий жараёнлари экологик хавфли ҳисобланади. Сr(VI) нинг рухсат этиладиган чегаравий концентрация миқдори – 0,02 мг/л, Сr(III) учун эса – 0,07 мг/л ни ташкил қилади. Шу сабабли ишлатилган галванооқавалар мураккаб тозалаш тизимидан ўтади.