O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

Kirish 
Chiqish 
Kognitiv (ilmiy bilimlаr) 
mеhnаt, moliyaviy, 
ахborot,moddiy, enеrgеtik 
vа boshqа rеsurslаr 
Yangi jаrаyonlаr, mаhsulotlаr, хizmatlаr, 
foydа (biznеsdа)yoki ijtimoiy foydа (sotsiаl 
sohаdа), хodimlаrning yangi bilimlаri, ishlаb 
chiqаrishni o‘sishi, yangi sеgmеntlаr vа 
bozorlаrni o‘zlаshtirilishi, sotsiаl 
jаvobgаrlik, хodimlаrning qаnoаtlаngаnligi. 
Innovаtsion vа 
boshqа 
o‘zgаrishlаr 

---

106 
yakuniy nazorat teskari aloqalarga asoslanadi, shuning bir vaqtda rahbarning 
xodim harakatining xarakteri, ishning maqsadlarini o‘zlashtirish, ta‘sir 
ko‘rsatishni, qo‘llash bo‘yicha harakati boshqaruvchi tizimni ko‘pgina orasi ochiq 
teskari aloqaga ega qiladi. 
 
4.6-rasm. 
Innovatsion menejmentning boshqaruvchi tizimchasi
57
 
Boshqariladigan tizimga ham iyerarxiyaning bir necha bosqichlaridan tashkil 
topadi. Boshqariladigan tizimchaning birinchi bosqichidagi asosiy vazifa uning 
tizimchalari (ishlab chiqarish, xodimlar, moliya va marketing) ni muvofiq faoliyat 
yuritishdir. Ishlab chiqarish tizimchasi energetik, moddiy va axborot oqimlari va 
ta‘sir ko‘rsatishning texnik – texnologik omillariga asoslangan ularni ishlab 
chiqish usullarining murakkab biriktirilishi bilan ta‘riflanadi. 
Iyerarxiya ikkinchi bosqichi ishlab chiqarish tizimchasining ajralib turuvchi 
xususiyati oqimlarni muvofiqlashtirish va muvofiq taqsimlash vazifasidan, shu 
jumladan iyerarxiyaning birinchi, pastki bosqichi tipik texnologik jarayonlarini 
dekompoziyalash va agregatsiyalash (biriktirish) dan iboratdir. Bunda har bir tipik 
57
Yo‘ldoshev N.Q. va boshqalar. ―Innovatsion menejment‖. Darslik. T:.TDIU, 2012. 
Innovаtsion mеnеjmеntning 
boshqаruvchi tizimchаsi 
Mаqsаdlаr tizimchаsi 
Vаzifаlаr tizimchаsi 
Usullаr tizimchаsi 
Boshqаruvning 
tаshkiliy tizimlаri 
tizimchаsi 
Tаrmoqli 
shtаbli 
mаtritsаli 
divizion 
vаzifаviy 
mа‘muriy 
tаhliliyvа 
bаshorаtli 
mаntiqiy-didаktik 
iqtisodiy 
еvristik 
strаtеgikrеjаlаshtirish 
opеrаtivrеjаlаshtirish 
jаrаyonlаrvаo‘zаrohа
mkorliklаrnimuvofiql
аsh tirish,tаshkilqilish 
undovchisаbаblаrni 
qurish, 
hisobgаolishvа 
boshqаnаzorаtqilish
strаtеgikmаqsаdlаr 
tаktik 
opеrаtiv 
vаzifаviy 
uzoq muddаtli 
qisqа muddаtli 
ustuvorlik dаrаjаsi 
iyerаrхiya dаrаjаsi 

---

107 
jarayon kirishlar, chiqishlar, holatning har xil parametrlari, boshqaruv va berilgan 
maqsaddan chetga chiqishlarga ega kichik tizim bo‘ladi. 
Ko‘pgina 
tipik 
jarayonlar 
iyerarxiyaning 
pastki 
darajasidayoq 
determinatsiyalanganlik (asoslanganlik)ning pastki darajasi bilan ta‘riflanadi.
Ayniqsa bu ―insoniy resurslar‖ tizimchasiga tegishlidir. tushunarliki, 
iyerarxiyaning yuqoriroq darajalarida tizimning noaniqligi o‘sadi. Shuning uchun 
tizimlarning noaniqligini bartaraf qilish uchun iyerarxiyaning barcha bosqichlarida 
jarayonlarni mahalliy barqarorlashtirish, egiluvchan, moslashuvchan jarayonlar va 
boshqaruv tizimlarini, hamda o‘z ichiga bashoratli ustunni tahlil qilish, boshqaruv 
qarorlarining daraxtini yaratish, yashash davrili va ehtimolli yondashishlarni 
qo‘llash, ekonometrik, statistik, imitatsion va vaziyatli modellashtirishdan 
foydalanishni oluvchi menejmentning yangi usullari kabi tizimchalarni boshqarish 
vazifalarini alohida ajratish zarur. 
Murakkab tizimchalarni boshqarishda evristik modellashtirish, ko‘p bosqichli 
muvofiqlashtirish asosiy usullar bo‘lishlari mumkin. Evristik modellar xodimlarni 
boshqarish tizimlariga nisbatan ko‘proq qo‘llanadilar, ko‘p bosqichli 
muvofiqlashtirish esa, ishlab chiqarish va marketingni boshqarish tizimlariga 
nisbatan qo‘llaniladi. 
Ko‘rib chiqilgan boshqaruvchi va boshqariladigan tizimchalar ta‘minlash 
tizimchasi, ilmiy tizimga, firma mikromuhiti kabi asosiy tizim yagona bir butun 
sifatidagi tashkilotning tashkil qiluvchilari bo‘ladilar. 
Tashkilot ―ochiq tizim‖ sifatida faoliyatning turli tuman shakllari, jihatlari 
tashkiliy tuzilmalarning birligi bilan ta‘riflanadi, falsafa vazifasiga ega. 
Tashkilotni faoliyat yuritishining muvofiq shartlarini aniqlash uchun 
tizimchalar, tipik jarayonlar va barcha darajadagi elementlarni tashkil qiluvchi 
katta, murakkab tizimlarning ko‘rsatkichlari va xususiyatlarini umumlashtirish 
zarur. Ochiq tizim sifatidagi tashkilot innovatsion faoliyatini qurishning 
umumlashtirilgan tamoyillari quyidagi jadvalda berilgan. Tizimning teskari 
aloqasi-talablar, mijozlarning reklamatsiyalari, iste‘molchilardan olingan yangi 
axborotlar, innovatsiyalar haqida yangi ma‘lumotlardir. 

---

108 
4.1-jadval