|
12.3.-rasm.
Bozorni tadqiqot qilish tizimi
177
177
Рычкова Н.В. ―Маркетинговые инновации‖. –М.: КНОРУС, 2009-С.54
I
nnovаtsiyalаr
Bozor
Rаqiblаr (mаvjud bo‘lgаnlаr
vа yangilаr)
Bozorning firmаli
tuzilishini tаdqiqot qilish
Tаlаbni tаdqiqot qilinishi,
bozor sig‘imi,
gеomеtriyasi
Sаvdo аgеntlаrivа brokеrlаr
Sаvdo аgеntlаrimаrkеtingi
Istе‘molchilаr yoki yakuniy foydаlаnuvchilаr guruhlаri
296
Birlamchi xabardorlik. Iste‘molchi innovatsiya haqida xabar topadi,
yetarlicha axborotga ega emas.
Tovarni tanish. Iste‘molchi ba‘zi bir axborotga ega, yangilikka qiziqadi:
yangilik haqida qo‘shimcha axborotlar (reklama, prospektlar, ma‘lumotnomalarni
qidirishi mumkin).
Yangi tovarni identifikatsiyalash. Iste‘molchi yangilikni sinovdan o‘tkazishi
haqida qaror qabul qiladi. Iste‘molchi yangilikni o‘zining ehtiyojlari bilan
tanishtiradi.
Yangilikdan foydalanish imkoniyatlarini baholash.
Iste‘molchi innovatsiya va xarid qilish ehtimoli haqidagi ma‘lumotlarni olish
maqsadida yangilikni sinovdan o‘tkazadi.
Test natijalari bo‘yicha yangilikni xarid qilish yoki yaratishga investitsiya
kiritish haqida qaror qabul qilish. Yangi tovarni qabul qilish bosqichlaridan
tashqari marketologlariga iste‘molchilarni ularni yangiliklarga moyilliklari
darajasi bo‘yicha tasniflash zarur.
12.4-rasm.
Iste‟molchilar kategoriyalarining innovatsiyalarning qabul
qilinish vaqti bo‟yicha egri taqsimlanishi
178
Rasmda ko‘rinishicha iste‘molchilarning 80% dan ko‘prog‘i ertami yoki
kechmi, baribir yangilikni qabul qiladi. Va iste‘molchilarning har xil
178
Рычкова Н.В. ―Маркетинговые инновации‖. –М.: КНОРУС, 2009-C. 63.
297
kategoriyalarda uni qabul qilish vaqti har xil bo‘lsa ham eng ko‘p sonli guruhni
dastlabki ko‘pchilik (34%) va kechga qolgan ko‘pchilik (34%) tashkil qiladi.
Amalda innovatsiyalarni qabul qilmaydigan iste‘molchilar soni 16 % dan
kamroq ―novatorlar‖ kategoriyalarni kam sonliligi jamiyatning faqat cheklangan
qismiga tovar yangiligiga yuqori ta‘sirchanlik va moyillikni ko‘rsatadi.
Qolganlarning innovatsion moyilligini qimmatbaho marketing ishlanmalarini
faollashtirish yo‘li bilan oshirish mumkin.
Ta‘kidlash kerakki, innovatsiyaning xarakteri uni qabul qilinishi sur‘atlariga
to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq. Innovatsiyaning ba‘zi bir turlari aynan bir kunda
ommaviy bo‘lib ketadi, boshqachasiga buning uchun uzoq vaqt talab qilinadi.
Innovatsiyani qabul qilinishi sur‘atlariga beshta ta‘rif ta‘sir ko‘rsatadi:
- usullarning vorisligi va birga bo‘la olishligi, yangi qabul qilingan iste‘mol
boyligi va innovatsiya iste‘molchilarining tajribasiga mos kelishi darajasi.
Masalan, buxgalteriya hisobi, hisoblash texnikasini innovatsion qo‘llash uchun
dasturiy mahsulotlarning muvaffaqiyati tizimni iste‘molchilarning psixologiyasi
va odatlariga, turg‘un ishchi tartib va psixologik stressni kamaytirish
imkoniyatiga moslashishga bog‘liq;
- murakkablik, ya‘ni uning mohiyati va tatbiq etish tamoyillari, hamda
foydalanishdan foydani tushunishning nisbatan yoiyinligi;
- innovatsiyani tatbiq etish jarayonini bo‘linuvchanligi, ya‘ni yangilikni
bosqichma bosqich kiritish va natijani asta sekin baholash imkonityai.
- kommunikatsiyaon ko‘rgazmalilik, ya‘ni iinnovatsiyani qo‘llashdan
foydalilik va foydani tushunarli bayon qilish imkoniyati.
Bu jihatdan quyidagini ta‘kidlash kerakki, foydaliligini miqdoriy (moddiy)
baholash mumkin bo‘lgan innovatsiyalar ko‘pincha umuman ishlab chiqarish
tizimini faolitya yuritishini sifatli yaxshilashga qaratilgan innovatsiyaga
nisbatan amalda keyingilarning obyektiv va subyektiv foydaliligi g‘oyatda
kattaroq vositali samarag olib kelishi mumkin bo‘lsa ham, birinchi qarashda
o‘ziga jalb qiladigan ko‘rinadi.
298
Innovatsiyalarni bozorga tatbiq etish uchun zarur umumiy xususiyatlaridan
tashqari iste‘molchi uchun sifatning aniq ko‘rsatkichlari: konstruktorlik ta‘riflari,
dizayn iste‘molchilik xususiyatlari, foydalanish imkoniyatlari, qulaylik va albatta,
narx katta ahamiyatga ega.
Yangi tovarga talabning bashorati bozor ishtirokchilari va ularning faoliyati
o‘rtasidagi o‘zaro aloqalari tizimli tadqiqot qilishga asoslangan. Bozor
ishtirokchilari: xaridorlar, sotuvchilar, savdo agentlari, vositachilar, brokerlar,
imijmeykerlar, reklama agentliklari marketing tizimining elementlari bo‘ladi.
Yangilikni ishlab chiqaruvchilar va uning yakuniy iste‘molchilari o‘rtasida
vazifaviy o‘zaro aloqani o‘rnatish bozorni tadqiqot qilishning muhim elementi
bo‘ladi.
Ammo tizimli tahlilda raqobat shakllari, usullari va darajasini, ehtimoli
bo‘lgan raqiblarning xulqini tahlil qilish markaziy rol o‘ynaydi. Bozorning barcha
ishtirokchilari xulqini bashorat qilish va raqiblar harakatlarini baholash yangi
tovorni oldinga harakatlantirish va unga talabni shakllantirishda hal qiluvchi
bo‘ladi. Demak, yangilikni bozorga kirib borishi strastegiyasini ishlab chiqish
tovorning yangiligi darajasi, bozordagi raqobatning turi va novator firma raqobat
afzalliklarining darajasiga bog‘liqdir.
Ishlab chiqarilayotgan tovarning tubdan yangiligi, uni tayyorlash
texnologiyasi yangilik yashash davrining boshlang‘ich bosqichlarida firmaning
yakka hokimligi haqida gapirishga imkon beradi. Tubdan yangi mahsulotga
talabni shakllanishi ikkita hal etuvchi jihatlari bilan bog‘liq: bir tomondan
yangilikka talabni yo‘qligi, yangilik ishlab chiqaruvchining innovatsion yakka
hokimligi. Bu holda innovatsion yakka hokimlik va foydani kattalashtirish
sharoitlarida talabni shakllantiruvchi tadbirlar tizimidan tashkil topgan kreativ
xarakterga ega bo‘ladi.
Tovarning hayotiylik davrining uzoq bo‘lishini ta‘minlash uchun puxta
o‘ylangan strategiya hamda uning tarkibida tovar ishlab chiqarish siyosatining
asosiy yo‘nalishlarini belgilab olish zarur.
299
Bu jarayonlar raqiblarni faoliyatlari, raqobat kurashini keng yoyadi, o‘rnini
bosuvchi tovarlar, modifikatsiyalanganlar, takomillashganlarni va imitatsiya
qilinganlarni yaratilishi ehtimol bo‘lgan natija bo‘ladi. Yangi tovardan yuqori
foyda sarmoyani ishga qo‘llashning yangi sohalarini qidirib topishni
rag‘batlantiradi, sarmoyani foydaliroq sohalarga oqib kelishi sodir bo‘ladi, u
monopoliyalar va raqobatlashuvchi guruhlarning ortiqcha sarmoyalarni, hamda
kichik va o‘rta sarmoyalarni harakatlanishi bilan birga bo‘ladi.
Raqobat tashqi muhitning yetakchi ko‘rsatkichlaridan biridir. Menejerning
birinchi
darajali
vasifasi o‘zining firmasi va raqib firmalarining
raqobatbardoshligini solishtirma tahlilidir.Pirovardida raqobat kurashining
muvaffaqiyatini korxonaning ichki muvaffaqiyatlari va ularning tashqi omillar
bilan o‘zaro aloqalari belgilab beradilar.
12.5-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
