O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

 
12.6-rasm
. Operativ marketing komponentlari
180
 
Innovatsion marketing nazariyasiga kơra yangi tovarni qabul qilish jarayoni 
quyidagi bosqichlardan iborat: 
-Birlamchi ogohlantirish. Iste'molchi innovatsiyalardan boxabar bơladi, lekin 
etarli axborotga ega bơlmaydi. 
-Tovarni tanilishi. Iste'molchi ba'zi axborotga ega, yangilikka qiziqish 
bildiradi; yangilik tơğrisida qơshimcha axborotni izlash. 
-Yangi tovarni identifikasi qilish. Iste'molchi yangilikni ơz ehtiyojlari bilan 
solishtiradi. 
-Yangilikdan foydalanish imkoni tlarini baholash. Iste'molchi yangilikni 
izohlash tơğrisidagi qarorni qabul qiladi. 
-Iste'molchi tomonidan innovasiyalar va arid qilish imkoniyatlari tơğrisidagi 
ma'lumotlarni olish maqsadida yangilikni izohlash. 
180
Барютин Л.С. Основы инновационного менеджмента. Теория и практика: Учебник; под ред. А.К. 
Казанцева, Л.Э. Миндели. 2-е изд. перераб. и доп. — М.: ЗАО «Издательство «Экономика», 2012-C.97.
MAHSULOT 
Iste'molchi uchun mahsulot nega 
qanday
 
foydali 
TƠLOV 
Mahsulot bơyicha foyda va 
hisob-kitob
 
narxi 
SAVDO 
Mahsulot qaerda va qay tarzda
 
taqsimlanadi va sotiladi 
ILGARI SURISH 
Mahsulot bơyicha foyda 
xaridorga qanday
 foyda keltiradi
BOZOR (XARIDORLAR)

---

305 
-Yangilikni yaratishda investisiyalash yoki xarid qilish tơğrisida qaror qabul 
qilish. 
Innovatsiyalar marketingini boshqarish nafaqat sotishlarni kengaytirish, 
balki yetkazib berishlar va sotishdan keyingi xizmatlarni ta‘minlashdan ham 
iboratdir. Ko‘pincha bozordagi muvaffaqiyat xuddi mahsulotning foydalanish
sifatlari va unga sotishdan keyingi xizmat ko‘rsatishni tashkil qilishga bog‘liq.
Texnologik 
rivojlanishni 
notekisligi, 
turkumlashtirilmagan 
bozor 
va
mamlakatdagi inflyatsiya shunga olib keladiki, narxlarning raqobati xuddi 
shunday mahsulotga narxlarni o‘sishining har xil darajasida o‘z aksini topadi. 
Bu bozor patologiyasini taraqqiy etishi uchung keng imkoniyatlarni yaratadi.
Yangi tovarlarni sotishlar va bozorni qo‘lga kiritishni boshqarish uchun
matematik modellashtirish, noaniqlikni hisobga olishbilan rejalashtirish, vaziyatli
tahlilni qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Ekspertli baholash, apriorli ranjirovkalash 
usullari, Delfi usuli eng keng qo‘llanadiganlardan bo‘ladilar. Bunda har xil 
omillarni balli baholash va o‘rinli salmoq katta rol o‘ynaydilar. 
Har xil omillar ahamiyatini ekspertli baholash alohida aniq tovar uchun
bozordagi vaziyatni balli tizim yordamida baholash va vaziyatni tahlil qilishga
imkon beradi.
Operativ marketing bundan keyin ham rivojlanadi, variantli tahlilga
asoslanadi, bozhor muhiti, talab, raqiblar, mijozlar haqidagi muntazam
axborotlarni yig‘ish bilan shug‘ullanadi, sotishlar sohasidagi maqsadlarni
belgilaydi. Bular sotishlar hajmini ko‘paytirish, bozor ulushini kengaytirish 
maqsadida qilinadi. 
Marketing xizmatlari sotishlar tarmog‘ini shakllantirish, reklama 
kompaniyasi, ko‘rgazmalar, sinovli, imtiyozli va to‘g‘ridan to‘g‘ri sotishlarni
tashkil qilish, sevisli va kafolatli xizmat ko‘rsatishni yaratish bilan
shug‘ullanadi.
Marketing xizmatlari marketing xarajatlari va daromadlarini baholashga
alohida e‘tiborni qaratadi. Xarajatlarni baholash uchun ishlab chiqarish va 
sotishlarning doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarini tahlil qilish, daromadlar 

---

306 
bo‘yicha narxning o‘zgaruvchanligini belgilash, raqiblarning narx siyosatini 
o‘rganish zarur. Mahsulotni bozor tomon harakatlantirish (reklama, jamoatchilik 
bilan aloqa, sotishni rag‘batlantirish va h.k.) xarajatlari, hamda sotishdan keyingi
va servis xizmatini ko‘rsatishning qiymati baholanadi. Marketingdan
daromadlarni baholash quvvatlarni muvofiq yuklanishi maqsadga muvofiq ishlab 
chiqarish dasturlari va sotishlar hajmini talab, mahsulotning ta‘riflari va turlari 
o‘zgarishiga ko‘ra bashoratlashni hisobga olinishiga ega muqobil
yondoshishlarni hisobga olish bilan o‘tkazilishi kerak.