O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

12.2. Strategik innovatsion marketing 
 
Strategik marketingga xos tadqiqotlar negizida bozor kon‘yunkturasini tahlil 
qilish asosida bozor segmentlarini ishlab chiqish, talabni tashkillashtirish va 
shakllantirish, xaridorlarning xatti-harakatlarini modellashtirish yotadi.
 
Tadbirkorlik firmasi bosh-boshdan bozorni egallashga, segmentlashni 
kengaytirish va chuqurlashtirishga, o‘z iste‘molchisini yaratishga yo‘naltirilgan 
bo‘lishi kerak. Bozorlarni va tashqi muhit omillarini tahlil qilishdan tashqari 
zamonaviy marketing nafaqat bugungi kundagi iste‘molchilarni o‘rganish, balki 
bo‘lg‘usi iste‘molchilarni shakllantirish bilan shug‘ullanadi. 
Strategik marketing korxonaning marketing va ijtimoiy xizmatlari 
ishchilarining iste‘molchilar bilan uzviy aloqalari (so‘rovnoma o‘tkazish, telefon 
orqali savol-javob, reprezentativ tanlash va h.k.) ga qaratilgan. 
Ko‘pgina mayda va o‘rta firmalarda marketing bo‘limiga ega bo‘lish 
imkoniyati 
mavjud 
bo‘lgani 
tufayli 
mutaxassislarning 
maslahatlari, 
ko‘rgazmalarga tashrif buyurish, katologlarni o‘rganish, xaridorlar bilan bevosita 
aloqa qilishni kengroq qo‘llashlari lozim. Tahlikani pasaytirishning eng omadli 
uslubi majmuaviy marketing turi (―marketing-miks‖) bo‘lishi mumkin, u ishlab 
176
Молчанова О.П. Инновационный менеджмент: Учебник для вузов.; М.: Вита-Пресс, 2011-C.38.

---

294 
chiqaruvchi va iste‘molchi o‘rtasidagi doimiy aks aloqaga asoslangan. Tadbirkor 
iste‘molchini uning atrofidagi xilma-xil muhit, xatti-harakatlari, istaklari, anglab 
yetilmagan salohiyatli ehtiyojlari bilan birgalikda ko‘ra olishi kerak. 
Nafaqat mahsulotning turli tuman navlarini ishlab chiqarish, balki bir vaqtda
harakatlarni yangilarini o‘rnini almashtiruvchi va siqib chiqaruvchi
modifikatsiyalarni tezroq ilgari surish mAqsadida o‘z mahsulotini muddatidan
oldin mahalliy eskirishi taktikasini yaratishga jamlanishi kerak. 
Yangilikka talabga munosabatga ega makroiqtisodiy omillar, shu jumladan
aholi, uni o‘sish sur‘atlari, aholi jon boshiga daromad va iste‘mol, iste‘mol 
narxlarining indeksi, ―iste‘mol savatchasi‖, inflyatsiya sur‘atlari umumiqtisodiy
tahlilga imkon beradilar. Bundan tashqari bunga yuridik va institutsional 
sharoitlarni o‘rganish, hamda bunday mahsulotning import iva eksporti, 
kvotalashtirish, standartlar bo‘yicha cheklashlar, majburiyatlar, soliqlar va 
subsidiyalar bilan bog‘liq qonunchilik amaliyoti ham kiradi. Bunga bunday
mahsulotni milliy ishlab chiqarishning mavjud darajasi, importning mavjudligi va 
imkoniyati, eksportning mavjud darajasi importning o‘rnini bosuvchi mahsulotni 
ishlab chiqarish va to‘ldiruvchi yangiliklar haqidagi ma‘lumotlarni tahlil qilish 
zarur. 
Iqtisodiy holatning tahlili, hammadan avval, umumholatli tendensiyalar va 
holatni tashkil qiluvchi omillar (HTO) ni tadqiqot qilish bilan bog‘langan. 
Iqtisodiy holat bu qayta ishlab chiqarishning omillari va sharoitlarning bozorda 
namoyon bo‘lishi va ularning tashqi va ichki muhit bilan o‘zaro aloqasining 
shaklidir. Shundan kelib chiqqan holda, HTO holatini o‘zgarishi dinamikasi, uning 
yo‘nalishi va rivojlanishi sur‘atlarini belgilab beruvchi, harakatga keltiruvchi
kuchdir. Bu omillarga ham makrota‘sirni bu ham ta‘sirning aniq sohasini kiritish 
mumkin, masalan, muhim makroomillarga davriy iqtisodiy jarayonlar, 
xususiylashtirish, soliqlar, byudjet, sotsial ta‘minot, amortizatsion ajratmalar 
tizimi, texnika va texnologiyalar sohasidagi davlat siyosati elementlari kiradi. 
Ularni bozor jarayonining har xil tomonlariga tegishli bo‘lganlar (talab, taklif, 
narx omillari) ga, kelib chiqishi bo‘yicha (iqtisodiy, siyosiy, sotsial, ilmiy-texnik 

---

295 
va h.k.), ta‘sir qilish yo‘naltirilganligining boshqarilishi, oldindan aytilgan 
bo‘lishligi bo‘yicha bo‘ladilar.
Holatni tashkil qiluvchi omillar uzoq vaqtli (o‘n yilgacha) o‘rta muddatli 
(uch- besh yil) va qisqa muddatli, hamda davriy, davriy bo‘lmagan, mavsumiy 
bo‘lishlari mumkin. Ayniqsa, tovar bozorining holatini ajaratish kerak.
Holatni tadqiqotlar asosida bozorni tadqiqot qilishning tizimi qo‘riladi, uning 
asosiy bloklari 12.3-rasmda chizmali ravishda ko‘rsatilgan. Bozorni tadqiqot
qilish bozorning mavjud sig‘imini, uning firmali tuzilmasini, segmentlarga 
bo‘linishini, foyda me‘yori dinamikasi va yangilikka o‘xshash mahsulotlarni 
sotilishi hajmini faol baholashga asomlangan.
Marketing strategiyasi uchinchi bosqichining asosiy jihati yangilikka
iste‘molchining javobini batafsil o‘rganishga asoslangan yangi tovarga talabni 
tadqiqot qilish va bashoratlashdlan iboratdir. 
Innovatsion marketingning qoidalariga muvofiq yangi tovarni qabul qilish 
quyidagi bosqichlardan tashkil topadi: