O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “ davlatiy moliya

Soliqlarning (soliqqa tortishning) soliq to„lov-chilarga tushunarli bo„lishi
mazkur tizimda (jarayonda) asos sifatida olinishi lozim bo‗lgan ikkinchi 
printsipdir. Boshqacha aytganda, har bir soliq to‗lovchi u yoki bu soliq turini nima 
uchun to‗layotganligini aniq bilishi kerak. Soliq to‗lovchi soliqni to‗lasa-yu, lekin 
nima uchun aynan shu soliqni to‗laganligining sababini bilmasa yoki uning 
mohiyatini tushunmasa, buni ayanchli hol deb baholash mumkin, xolos. Chunki 
bunday vaziyatda soliqning to‗lanishi, bir tomondan, soliq to‗lovchilarning 
bilimlilik darajasi pastligi bilan izohlansa, ikkinchi tomondan, soliq siyosatini 
yurgizuvchilar va uni hayotga tatbiq etuvchilarning o‗z vazifalarini sidqidildan 
bajarmayotganliklarini ko‗rsatadi. 
Soliqlar (soliqqa tortish) soliq to‗lovchilarga tushunarli bo‗lmog‗i lozim ekan, 
xo‗sh, bu printsipga rioya qilish nimalarga bog‗liq? Fikrimizcha, bu printsipning 
bajarilishi, eng avvalo, soliq to‗lovchilarning o‗zlariga bevosita bog‗liq. Chunki 
30
Bu fikr qanchalik to‗g‗ri hisoblanadi? Unga qo‗shilasizmi yoki uni rad etasizmi? Nima uchun? 

---

50 
har bir soliq to‗lovchi o‗zi to‗laydigan soliqlarga (soliqqa tortish jarayonlariga) va 
ularning summalariga befarq qaramasligi kerak. Bozor iqtisodiyotining tegishli 
qonun-qoidalari xuddi shu narsani taqozo etadi. Soliq to‗lovchilar soliqlar nima 
uchun to‗lanayotganligini aniq bilganlari taqdiridagina soliqlarga (soliqqa 
tortishga) nisbatan xolisona munosabatda bo‗lishlari mumkin
31
. Aks holda asossiz 
noroziliklarning cheki bo‗lmaydi. Bir vaqtning o‗zida soliqlarning (soliqqa 
tortishning) soliq to‗lovchilarga tushunarli bo‗lishi, ko‗p jihatdan, soliq tizimida 
faoliyat ko‗rsatayotgan xodimlarning xatti-harakatlariga ham bog‗liq. Bu erda gap 
xodimlarning soliq to‗lovchilarga soliqlarning (soliqqa tortishning) tushunarli 
bo‗lishi borasida olib borayotgan yoki olib borishi lozim bo‗lgan ishlari to‗g‗risida 
ketayotir
32
. Afsuski, bu boradagi bizning amaliyotimizda olib borilayotgan ishlarni 
etarli darajada deb bo‗lmaydi. Bu masalalar vaqtli matbuot sahifalarida ommabop, 
oddiy soliq to‗lovchilar tushunadigan tilda etarli darajada yoritilmayotir. «Soliqlar 
haqida saboqlar» rukni ostida berilgan teleko‗rsatuvda esa ular ko‗pincha nazardan 
chetda qoldi. Yana shunisi achinarliki, ayrim hollarda soliqlarning (soliqqa 
tortishning) soliq to‗lovchilarga tushunarli bo‗lishini targ‗ib qilayotgan ba‘zi bir 
«mutaxassis» larning o‗zlari ham nihoyatda sayoz bilimga ega ekanliklari vaqtli 
matbuot organlari, televidenie va radio orqali «chiqish»larda sezilib qolmoqda.
Soliq tizimining (soliqqa tortishning) oldiga qo‗yilgan uchinchi printsipga 
ko‗ra