O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

N = X
0
 x U x K 
Bu erda: 
N 
– tugallanmagan ishlab chiqarish bo’yicha aylanma 
mablag’larning normativi; 
X
0
– mahsulotni ishlab chiqarishga qilinadigan 
bir kunlik xarajatlar;
U
– ishlab chiqarish tsiklining uzoqligi
(kunlarda); 
K
– xarajatlarning o’sib borish koeffitsienti. 
Mahsulotni ishlab chiqarishga qilinadigan bir kunlik xara-jatlar chorak 
davomida tannarx bo’yicha ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti qiymatini tegishli 
chorakdagi 90 kunga bo’lib topiladi. 
Ishlab chiqarish tsiklining davomiyligi quyidagilar bilan belgilanadi: 

bevosita ishlov berish jarayoniga tegishli vaqt (texno-logik zaxira); 

ishlov beriluvchi buyumlarning ish joylarida joylashishi (transport 
zaxirasi); 

---

65 

aylanma zaxirasi (ishlov berish operatsiyalari oralig’idagi vaqtlar); 

sug’urta zaxirasi (uzilishlar sodir bo’ladigan vaziyatlar uchun). 
Xarajatlarning o’sib borish koeffitsienti tugallanmagan ishlab chiqarishdagi 
buyum o’rtacha tannarxining ishlab chiqarish xarajatlarining umumiy summasiga 
nisbati bilan aniqlanadi. 
Albatta, zaxiralarni mohirona boshqarish menejment va XYuS ishlab 
chiqarish xodimlaridan inflyatsiyani hisobga olishni, sifat va chiqariladigan 
tovarning bozorda talab ega ekanligi ustidan uzluksiz nazorat olib borishni, bahosi 
va 
iste’mol 
xusu-siyatlariga 
ko’ra 
XYuS 
tomonidan 
chiqariladigan 
mahsulotlarning iste’molchilar talabiga qarab o’zgarishini qondirishni talab qiladi. 
Xorijiy manbalarda aylanma mablag’lar iborasi keltirilganda sof aylanma 
mablag’lar nazarda tutiladi. Korxonaning sof aylanma mablag’larini boshqarish 
bilan birgalikda biz korxonaning qarzlarini to’lay olish salohiyatini ham ko’rib 
chiqamiz. Bu korxona faoliyatining ikkita o’zaro uzviy bog’liq bo’lgan tomonlarini 
boshqarilishini talab qiladi. 
Moliyalashtirishning qisqa muddatli manbalari 1 yil yoki undan kam vaqt 
mobaynida to’lanishi kerak bo’lgan moliyalashtirishning hamma turlarini o’z ichga 
oladi. Koxona qisqa muddatli moliyalashtirishdan (qisqa muddatli qarz) 
foydalanishini tahlil qilinganda 2 ta asosiy savol yuzaga chiqadi: 
1.
Koxona qisqa muddatli moliyalashtirishdan qancha miqdorda foydalanishi 
kerak? 
2.
Koxona qisqa muddatli moliyalashtirishning qaysi manbalarini tanlashi 
kerak? 
Biz birinchi savolga javob berishda aylanma kapital boshqaruvining 
Xedjerlash prinsipidan foydalanamiz. 
Ikkinchi savolga javob berishda esa 3 ta asosiy omilni hisobga olamiz. 
1. Kreditning samarali narxi 
2. Kreditni kerakli miqdorda kerakli muddatga olish imkoniyati mavjudligi 

---

66 
3. Kredit manbalaridan foydalanishning narxga bo’lgan ta’siri va 
moliyalashtirishning boshqa manbalari
5
.