O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

13.4. Investitsiyalarni baholash usullaridan
foydalanish amaliyoti 
Amaliyotda qo‘llaniladigan usullarning kamchiliklari, nazariy afzalliklari va 
asosiy xususiyatlarini o‘rgangach, bu usullar aslida kompaniyalar tomonidan qay 
darajada qo‘llanilishini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq. 
So‘nggi 30 yil mobaynida investitsiyaviy baholash usullaridan amaliy 
foydalanish bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar o‘tkazildi. Britaniya kompaniyalariga 
bag‘ishlangan bir qator nashrlarda Payk (Pike 1982, 1996), Payk va Vulf (Pike and 
Wolfe, 1988), Arnold va Xadzopulos (Arnold and Hatzopoulos, 2000), Makintayr 
va Kaultxerst (McIntyre and Coulthurst, 1985), shuningdek‚ Druri va boshqalar 
(Drury, Braund, Osborne and Tayles, 1993)ning asarlari katta qiziqish uyg‘otadi. 
Paykning, shuningdek, Payk bilan Xerstning tadqiqotlari juda yirik firmalarga 
bag‘ishlangan; amalda ularda Buyuk Britaniyadagi eng yirik 300 kompaniyadan 
100 tasi ko‘rib chiqiladi. Arnold va Xadzopulos Buyuk Britaniyadagi eng yirik 
1000 ta kompaniyaning 100 tasi o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazadi, shuning uchun 
tadqiqot natijalarini, umuman olganda, yirik kompaniyalarning boshqa tadqiqotlari 
natijalari bilan solishtirish mumkin. Makintayr va Kaultxerst 1985-yilgi 

---

174 
kompaniyalar to‘g‘risidagi qonunda o‘rta biznes ta’rifiga mos tushuvchi 141 ta 
korxonadan iborat to‘plamni ko‘rib chiqadi. Ushbu kompaniyalar quyidagi uch 
mezondan ikkitasini qoniqtirgan: yillik aylanmasi – 1,4 –5,75 million f.st, asosiy 
jamg‘armasi – 0,7 –2,8 mln f. st, yollanma xodimlar soni 50-250 kishi. Buyuk 
Britaniyaning eng yirik kompaniyalari bilan solishtirganda, Makintayr va 
Kaultxerst tadqiqotida ko‘rib chiqilgan firmalar, rasman biznesning qaysi toifasiga 
tegishliligidan qat’i nazar, nisbatan kichik sanaladi. Arnold va Xadzopulos 100 ta 
uncha katta bo‘lmagan, ammo Makintayr va Kultxerst tadqiqotlarida keltirilgan 
firmalardan ancha yirik bo‘lgan kompaniyalarni o‘rganib chiqdilar. Druri va 
boshqalar tomonidan olib borilgan tadqiqot har xil kattalikdagi 260 ta Britaniya 
kompaniyasini o‘z ichiga qamrab oldi.