O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

Kompaniya doirasida risklar diversifikatsiyasi
Biz oldingi boblardagi riskni pasaytirish va diversifikatsiyalash usullarini 
ko‘rib chiqqanda yirik kompaniyalar Aksionerlar i qoidaga ko‘ra uning faoliyatini 
diversifikatsiyalashga urinishdan foyda olmasliklarini aniqladik. Amaliyot mazkur 

---

210 
xulosani tasdiqladi. 
Aksionerlar bunday ichki diversifikatsiyadan foyda ko‘rmaydilar, 
modomiki ular o‘z qimmatli qog‘ozlar portfellarini diversifikatsiyalash yo‘li bilan 
bunday natijaga erishishlari mumkin. Yuqorida keltirilgan sabablarga ko‘ra, kichik 
biznes kompaniyalari Aksionerlari doimo ham buni qila olmaydilar. Shuning 
uchun kompaniyalarning o‘ziga xos riksini pasaytirishda ular uchun buni bajarish 
maqsadga muvofiq. Kompaniyalarning kichik ko‘lamini hisobga olib ichki 
diversifikatsiyalashdan ko‘riladigan foyda yirik kompaniyalarga qaraganda ancha 
past bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari diversifikatsiyalash kompaniya tomonidan 
faoliyatning ayrim shakllarini amalga oshirishga olib kelish ehtimoli mavjud, uni 
boshqarish uchun esa kompaniya yetarli layoqatga ega emas. 
16.5. Moliyalashtirish manbalari 
Bir necha yil mobaynida Buyuk Britaniyada hukumat tomonidan 
moliyalashtiriladigan bir qator tadqiqotlar o‘tkazildi, ularning ko‘p qismi kichik 
biznes kompaniyalarini moliyalashtirishga tegishli edi. Masalan, 1980-yilda Uilson 
qo‘mitasi moliyaiv institutlar faoliyatini tahlil qildi. Har bir tadqiqot u yoki bu 
miqdorda kichik kompaniyalar uchun tashqi moliyaviy manbalarni jalb qilish yirik 
biznesga qaraganda katta qiyinchiliklar bilan sodir bo‘lishi va ancha qimmat 
turishini aniqladi. Shuning uchun ular asosan o‘z faoliyatidan olingan pul 
mablag‘laridan foydalanishga majbur.
Yirik 
kompaniyalar 
asosiy 
moliyalashtirish 
manbasi 
sifatida 
taqsimlanmagan foydaga kuchli bog‘liq bo‘ladi, qimmatli qog‘ozlar so‘nggi yillar 
uchun moliyaviy resurslarni jalb qilishning umumiy hajmining 25% ni tashkil 
qiladi. 
Shubhasiz, kichik biznes korxonalari moliyalashtirish olishda ayrim 
muammolar bilan haqiqatda to‘qnash kelmoqdalar. Kichik biznes tarmog‘ida 
o‘tkazilgan turli xil tadqiqotlar to‘g‘risidagi ma’ruza natijalari kichik biznes uchun 
tashqi moliyalashtirish amaliyotlarini yengillashtirishda ko‘p sonli loyiha hamda 
agentlarni tashkil qilishga turtki berdi. Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlar kichik 
kompaniyalar uchun mumkin bo‘lgan moliyalashtirish manbalari ko‘p emasligini 

---

211 
aniqladi, bunday manbalar mavjudligi to‘g‘risida esa kichik kompaniyalar 
rahbarlari yetarlicha xabardor emas. Buyuk Britaniyada kichik biznes faoliyatidagi 
axborot bo‘shliqlarini bartaraf qilishga zarurat aniqlandi.
NatWest/SBRT tomonidan taqdim qilingan va Angliya banki tomonidan 
e’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, (Bank of England 2003b), eng kichik 
kompaniyalar jiddiy masalalarni moliyalashtirish imkoniyatiga ega emas deb 
hisoblanadi: faqatgina 1% kichik biznes subyektlari buni eng muhim muammo deb 
tan oldilar. Moliyalashtirishdan foydalana olish tadqiqotda faqatgigan ahamiyatiga 
ko‘ra o‘n birinchi muammo sifatida keltirildi. Ancha ko‘p respondentlar davlat 
boshqaruvi va qog‘ozbozlik muammolari, shuningdek, umumiy iqtisodiy 
muhitning muammolarini tan oldilar. 
Shubhasiz kichik kompaniyalar uchun tashqi moliyalashtirishni olish hali 
ham ma’lum qiyinchiliklar va katta xarajatlar bilan bog‘liq. Ammo mazkur 
kompaniyalardagi menejerlar va aksionerlar har qanday holatda ham mazkur 
masala bo‘yicha ta’sirga ega barcha subyektlar va ayniqsa, britaniya hukumati 
holatni yaxshilashga intilayotganligi sababli xotirjam bo‘lishlari mumkin.