O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
16.1.
 
Iqtisodiyot uchun kichik biznes sektorining ahamiyati va kichik 
biznes tushunchasining mohiyati 
Hozirgi sharoitda kichik biznes tushunchasi juda ko‘p qirrali sanaladi. 
Ko‘pincha ta’rif berishda ishchilar soni, qo‘yilgan mablag‘larning umumiy hajmi 
va savdo aylanmasi hajmi kabi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Biz ko‘rib 
chiqadigan kompaniyalar shakllari asosan quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladilar: 
-
bunday kompaniyalar juda mayda korxonalarga qaraganda ancha barqaror. 
-
ularning qimmatli qog‘ozlari shakllangan kapital bozoridan hech birida 
kotirovka qilinmaydi, samarali bozorlarga tarqatilmaydi. 
-
aksionerlik kapitalga egalik qilish va o‘z-o‘zidan uning ustidan nazoratni 
olib borish shuxslar guruhining birlashgan o‘zaro aloqasi orqali amalga oshiriladi: 
boshqacha aytganda bu oilaviy turdagi kompaniyalardir
Kichik kompaniyalar yuqorida keltirganimizdek Buyuk Britaniya xususiy 

---

203 
sektorining muhim qismidir. Angliya banki ma’lumotlariga ko‘ra (Bank of 
England 2003a, 2004), xodimlar soni 50 kishidan kam bo‘lgan kompaniyalar 
uchun quyidagi ko‘rsatkichlar xosdir: 
Xususiy sektor kompaniyalarining ulushi (%) 
Ishlovchilar soni 44 
Savdo aylanmasi
37
Yalpi qo‘shilgan qiymati 54 
Sof kapital xarajatlar 40 
Bunday holat alohida Yevropa mamlakatlari va butun YI uchun ham xosdir. 
Britaniya iqtisodiyoti uchun kichik kompaniyalarning ahamiyati oshib 
borayotganligi to‘g‘risida barcha asoslar mavjud. 1980-1990-yillardagi sanoatni 
qayta tizimlashtirish qazib oluvchi va elektro energiya ishlab chiqaruvchi 
an’anaviy sanoatdan xizmat ko‘rsatish tarmoqlariga muvozanatni o‘tishiga olib 
keldi. Modomiki xizmat ko‘rsatish tarmoqlarining rivojlanishi ko‘lam samarasi 
bilan bog‘liq emas ekan, ular asosan kichik biznes birliklari tomonidan taqdim 
qilinadi. Hattoki yangi kompyuter texnologiyalarini ishlab chiqarish sohasida 
kichik kompaniyalar ancha hayotiy barqaror ekanliklarini ko‘rsatdilar. Bunday 
texnologiyalarning 
ishlab 
chiqarishdagi 
ko‘lamni 
tejamkorligiga 
moslashuvchanligi sababli u an’anaviy ishlab chiqarish usullarini qo‘llashda ham 
foydali bo‘ladi. Oldingi bobda ko‘rganimizdek moslashuvchanlik ishlab chiqarish 
tarmoqlarida katta ahamiyatga ega. Kichik kompaniyalar ancha moslashuvchan 
tuzilma sifatida o‘zlarini taqdim qiladilar. 
Kelgusida istalgan ko‘lamdagi kompaniyalar ko‘proq sub shartnomalar 
tuzishi yoki mazkur sohaga ixtisoslashgan kompaniyalardan zaruratga qarab 
xizmatlar yoki detallar xarid qiladilar; mazkur strategiya autsorsing sifatida 
ma’lum