Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti


  Fyuchers  shartnomalarining  mohiyati  va  ularning  oʻziga  xos



Download 2,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet44/165
Sana04.08.2021
Hajmi2,26 Mb.
#138060
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   165
Bog'liq
Moliya bozori Darslik

5.4.  Fyuchers  shartnomalarining  mohiyati  va  ularning  oʻziga  xos 
jihatlari    
Fyuchers  shartnomalari  bu  ikki  tomon  oʻrtasida  bazis  aktivni  kelajakda 
yetkazib berish boʻyicha birjada tuzilgan  bitimdir. Ushbu shartnomalarning sharti 
birja tomonidan belgilanadi va ular har bir bazis aktiv uchun standart hisoblanadi.  
Forvard shartnomasi kabi fyuchers shartnomasi ham amalga oshirilishi shart 
hisoblanadi. Shu bilan birgalikda fyuchers shartnomalarini forvard shartnomasidan 
bir qator muayyan farqli tomonlari ham mavjud: 

  fyuchers  shartnomasi  standartlashtirilgan  hisoblanadi  (shartnomalarning 
oʻziga xos  xususiyatlaridan kelib chiqib, bitim boʻyicha barcha shartlar (yetkazib 
berish narxidan tashqari) birja tomonidan belgilanadi); 


64 
 

  fyuchers shartnomasini amalga oshirilishi birja tomonidan kafolatlanadi; 

 
fyuchers bozorining ishtirokchisi shartnoma muddati tugagunicha istalgan 
vaqtda oʻzining pozitsiyasini qarama – qarshi yoʻnalishdagi shartnoma (ofset) bilan 
yopishi  mumkin  (jumladan,  fyuchers  bozorida  qisqa  pozitsiyani  yopish  uchun 
huddi  mana  shuncha  shartnomalar  miqdorida  uzun  pozitsiyasini  ochish  lozim, 
bunday holatda savdo ishtirokchisining pozitsiyasi bekor qilinadi);
 

  fyuchers  bozorida  moliyaviy  kafolat  tizimi  amal  qiladi,  bunda  har  bir 
fyuchers shartnomasi boʻyicha maʼlum bir pozitsiyani ochish uchun birja eng kam 
miqdorda  garov  taʼminotini  belgilaydi  hamda  uni  saqlaydi.  Garov  badali 
boshlangʻich yoki depozit marjasi deb atalib, u asosan shartnoma summasidan 2 – 
10% ni tashkil etadi. 
Fyuchers  shartnomalarining  asosini  nafaqat  tovalar,  balki  moliyaviy 
instrumentlar  ham  tashkil  etishi  mumkin.  Bazis  aktivlarini  moliyaviy 
instrumentlar,  yaʼni  qimmatli  qogʻozlar,  fond  indekslari,  valyutalar,  bank 
depozitlari  tashkil  etuvchi  shartnomalar  moliyaviy  fyuchers  shartnomalari 
deyiladi
17
.  
Moliyaviy  fyuchers  shartnomasi  foiz  stavkalariga  asoslangan  forvard 
shartnomasiga  oʻxshaydi,  modomiki  u  moliyaviy  instrumentlarni  bir  tomondan 
ikkinchi  tomonga,  kelajakda  belgilangan  muddatda  yetkazib  berilishidan  darak 
beradi.  Lekin  u  forvard  shartnomasidan  maʼlum  bir  tomonlari  bilan  farqlanadi, 
jumladan  fyuchers  shartnomalari  forvard  bozoridagi  defolt  holatlari  va  likvidlilik 
bilan  bogʻliq  muammolarni  yengib  oʻtadi.
18
Hozirgi  kunda  zamonaviy  fyuchers 
bozorlari asosan moliyaviy fyuchers shartnomalari hisobiga rivojlanib kelmoqda.  
Biz  yuqorida  forvard  shartnomalari  haqida  fikr  yuritganimizda,  forvard 
narxini  aniqlash  formulasini  keltirgan  edik.  Ana  shu  formula  orqali  fyuchers 
narxini  ham  aniqlash  mumkin,  lekin  bu  borada  fyuchers  bozorining  oʻziga  xos 
xususiyalarini  inobatga  olish  zarur.  Jumladan,  fyuchers  bozorlarida  arbitraj 
operatsiyalarini  amalga  oshirish  imkoniyati  ancha  kam.  Bu  avvalo  fyuchers 
shartnomalarining likvidliligi yuqoriroq ekanligi bilan bogʻliq. 
Fyuchers  narxi  deganda  fyuchers  shartnomasini  imzolashda  belgilangan 
narx tushunilib, u investorlarning tegishli aktiv boʻyicha kelajakda kutayotgan spot 
narxini  aks  ettiradi.  Fyuchers  shartnomasini  imzolashda  bazis  aktivning  fyuchers 
narxi   spot  narxidan  yuqori  yoki past boʻlishi  mumkin.  Agar  fyuchers  narxi spot 
narxidan  yuqori  boʻlsa,  u  holda  bu  holat  kontango  deyiladi.  Agarda  teskarisi, 
yaʼni  fyuchers  narxi  spot  narxidan  past  boʻlsa,  u  holda  bu  holat  bekuordeyshn 
deyiladi.   
Fyuchers narxi va spot narxi oʻrtasidagi farq bazis deb ataladi. Shartnoma 
muddatining  oxirida  bazis  nolga  teng  boʻladi,  chunki  fyuchers  narx  va  spot  narx 
oʻzaro  bir  nuqtada  kesishadi,  yaʼni  bazis  aktivning  fyuchers  narxi  spot  narxga 
                                                
17
Буренин А. Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов:Учебное пособие.  – М.: 1 
Федеративная Книготорговая Компания, 1998. –180 с.
 
18
Frederic  S.Mishkin,  Stanley  G.Eakins.  Financial  markets  and  Institutions  –  USA:  Prentice  Hall,  Pearson 
Education, 2012. – p. 593 


65 
 
yaqinlashib boradi. Bazis, tovar – hom ashyo mahsulotlari bilan savdolarda alohida 
ahamiyatga ega
19

Fyuchers  narxini  belgilashning  asosiy  nuqtasi  bu  “yetkazib  berish  narxi”ni 
aniqlashdir.  Yetkazib  berish  narxi    bu  shartnoma  davri  davomida  bazis  aktivga 
egalik qilish bilan bogʻliq barcha xarajatlar va yoʻqotilgan foydadir. Uning tarkibi 
quyidagi elementlardan iborat:   
 a) aktivni saqlash va sugʻurtalash bilan bogʻliq xarajatlar;  
b)  bazis  aktivni  sotib  olishga  sarflangan  summadan  investor  olishi  mumkin 
boʻlgan foiz; qarz uchun investor toʻlaydigan foiz.  
Yuqoridagilarni quyidagicha yozish mumkin: 
 
Фьючерснарх = Спотнарх + Фоизлар + Сақлашвасуғурталашхаражатлари 
 
Agar  ushbu  tenglik  amalga  oshmasa,  u  holda  arbitraj  operatsiyalarini 
oʻtkazish imkoniyati paydo boʻladi. Yaʼni,  
𝐹 > 𝑆 + 𝐼
𝑘
+ 𝑍бўлса, 
bu yerda, I
k
 — kredit foizi; S — bazis aktivning spot narxi; Z — saqlash va 
sugʻurtalash xarajatlari, u holda arbitrajer: 
a) shartnomani sotadi; 
b)  I
k
  foizda  mablagʻlarni  qarzga  olib,  unga  bazis  aktivni  sotib  oladi  va  uni 
yetkazib berish davrigacha saqlaydi;  
v)  shartnoma  muddati  tugaganidan  soʻng  aktivlarni  yetkazib  beradi  va 
quyidagi  oʻlchamda  foyda  oladi  [F  —  (S  +  I
k
  +  Z)].  Qimmatli  qogʻozlar  bilan 
savdoda Z nolga teng. Agar 
𝐹 < 𝑆 + 𝐼
𝑑
+ 𝐼
𝑘
бўлса, 
bu yerda, I
d
 — depozit foizi, u holda arbitrajer: 
a) shartnomani sotib oladi; 
b) aktivni I
k
 foizda qarzga oladi; 
v) aktivni sotadi va olingan summani I
d
 foiz bilan joylashtiradi; 
g)  shartnoma  muddati  tugaganidan  soʻng  depozit  boʻyicha  foizlarni  oladi, 
shartnoma  boʻyicha  aktivlar  uchun  toʻlovni  amalga  oshiradi,  kreditorga  foizlari 
bilan qaytaradi. Uning foydasi esa quyidagicha boʻladi: (S + I

— I
k
 — F). 
Fyucherslar  orqali  savdolarni  amalga  oshirishda  bozor  ishtirokchilari 
tomonidan  maʼlum  bir  srategiyalar  yuritilib,  ularning  ichida  eng  oddiy  koʻrinishi 
bu  fyuchers  shartnomalarini  sotish  va  sotib  olishdir.  Shuningdek  investor  bir 
vaqtning  oʻzida  uzun  va  qisqa  pozitsiyalarni  ochishi  ham  mumkin.  Bunday 
strategiya  spred  yoki  streddl  deb  ataladi.  Investor  bunday  harakatlarni  turli 
fyuchers shartnomalarining narxi yetkazib berish narxiga teng kelmasligini taxmin 
qilganda  amalga  oshiradi.  Shu  bilan  birgalikda  spredni  shakllantirish,  faqat  uzun 
yoki  qisqa  pozitsiyani  ochishdan  koʻra  kam  riskli  strategiya  hisoblanadi.  Spred 
orqali investor narxlarni umumiy oʻzgarish darajasi bilan bogʻliq zararlarni bartaraf 
etadi va ayrim sabalarga koʻra kelib chiqqan narxlarning ogʻishi  hisobidan foyda 
olishni moʻljallaydi.  
                                                
19
 Деривативы. (Серия «Reuters для финансистов»)/Пер.с англ. – М.: Альпина Паблишер, 2002. – 52 с. 


66 
 
Xulosa  qilib  aytganda,  fyuchers  bozoridagi  operatsiyalar  spot  bozoriga 
qaraganda  yuqori  daromadliligi  bilan  ajralib  tursada,  lekin  bu  holat  yuqori  riskka 
ega  ekanligini  ham  unutmaslik  kerak.  Haqiqatda,  fyuchers  bozorida  narxlarning 
salbiy tomonga oʻzgarishi oqibatida koʻrilgan zararlar spot bozoridagi zararlardan 
koʻra  bir  necha  marta  oshib  ketishi  mumkin.    Demak,  fyuchers  shartnomasini 
tuzuvchi shaxslar fond bozorini, uning hozirgi va kelajakdagi holatini hamda narx-
navo qanday boʻlishini chuqur oʻrganishi va uni bilishi lozim boʻladi. 

Download 2,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   165




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish