O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat sharqshunoslik instituti

Urganch,  Qanqa,  Shohruxiya,  Kesh,  Nasaf  va  boshqalarda  olib  borilgan  keng  ko‘lamli 
arxeologik  izlanishlar va ularni  yozma manba materiallari  bilan qiyosiy solishtirishlar tufayli bu 
davr shahar madaniyati, shaharlarning tarkibi, ularning tevarak – atrof aholi punktlari bilan o‘zaro 
iqtisodiy va madaniy aloqalari,  shaharlarning hunarmandchilik  va savdo-sotiq salohiyati, karvon 
yo‘llarining yo‘nalishi, ichki va tashqi bozor, har bir shahar hayotida ustivor hisoblangan ishlab 
chiqarish tarmoqlari o‘rganiladi.  
O‘rta  Osiyo  shaharlari  o‘rta  asrlarning  rivojlangan  davrida  juda  jo‘shqin  taraqqiy  etadi. 
Manbalarga ko‘ra, IX-X asrlarda shahar aholisi Movarounnahr umum aholi sonining 25-30% ni 
tashkil  etgan.  XI  asrdan  shaharlarning  ijtimoiy-iqtisodiy  qiyofasi  o‘zgaradi.  Ular  to‘laligicha 
hunarmandchilik  va  savdo-sotiq  markazi  qiyofasini  olgan.  Shuningdek,  shaharlarning  u  yoki  bu 
hunarmandchilik tarmoqlari bo‘yicha ixtisoslashuvi jadallashadi. Masalan, Qadimgi Farg‘onaning 
poytaxt  bo‘lgan  Axsikent,  Toshkent  vohasining  Ohangaron  daryosi  havzalarida  qad  ko‘targan 
qator  shaharlarda  -  Tunkent,  Namudlig‟,  Dahketda  metallurgiya  sanoati  jadal  rivojlanadi. 

---

 
 
88 
 
Shaharlar maydoni kengayadi, shahriston va uning atrofida joylashgan rabodlarda iqtisodiy hayot 
taraqqiy etdi. 
Somoniylarning  mamlakatni  boshqaruv  tizimidagi  markazlash-tirish  siyosati  uning 
iqtisodiy  jihatdan  yuksak  darajada  rivojlanishiga  xizmat  qildi.  Shaharlar  o‘sdi  va  ularning 
iqtisodiy-savdo  aloqalari  mustahkamlandi.  Masalan,  arab  tarixchi  va  geograflarining 
ta‘kidlashicha  birgina  Shosh  va  Iloqda  bu  davrda  50  dan  ortiq  shaharlar  bo‘lgan.  Arxeologik 
materiallar va  yozma manba‘larga ko‘ra, Shosh  –  Iloq  vohasi  IX-X asrlarda Movarounnahrning 
yirik metallurgiya xom ashyosi bazasi bo‘lgan. Arab tarixchisi Makdisining xabariga qaraganda, 
bu zaminda oltin va kumush konlari ko‘p bo‘lib, naqshiga tillo suvi berilgan Shoshning keramika 
mahsulotlari  Sharq  olamida  mashhur  bo‘lgan.  Arxeologik  materiallarning  guvohlik  berishicha 
Shosh - Iloq vohasida metallurgiya sanoati bilan bir qatorda hunarmandchilikning kulolchilik va 
shishasozlik, to‘qimachilik yo‘nalishlari ham yuksak darajada rivojlangan edi. 
X  asr  oxirlaridan  Movarounnahrda  Qoraxoniylar  davlati  shakllandi.  Qoraxoniylar 
mamlakatni  boshqarishda  somoniylar  davlat  boshqaruv  tizimidan  foydalanadi.  Shuningdek,  pul 
zarb  etish  an‘analarini  ham  qabul  qilganlar.  Buxoro,  Iloq  shaharlarida  kumush  pul  zarbxonalari 
bo‘lgan.  Bu  haqda  arab  tarixchisi  Ibn  Xavkal  «Iloqda  oltin  va  kumush  pullar  zarbxonalari