Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent moliya instituti

Yapon shamlari paydo bo‘lishining qisqacha tarixi. 
Yapon shamlari va 
shamli tahlil to‘g‘risidagi dastlabki ma’lumotlar XVII asrga borib taqaladi. 1730 
yilda Yaponiyadagi Guruch birjasi 
Tokugava Yosimune
70
 
tomonidan isloh qilinadi 
va yangi qoidalar kiritiladi. Uning farmoni bilan Osakoda 
“Dodzima”
va Tokioda 
“Kuromae” 
deb nomlangan guruch birjalari ochiladi.
Tarixiy yilnomalarda yozilishicha, birinchi shamli grafikni guruch savdogari 
Xomma Munexisa
71
 
shakllantirgan. U ma’lum vaqt oralig‘ida o‘zining tovariga 
bo‘lgan narxlar tebranishini, narx-navoning eng kam va eng ko‘p darajasini 
ko‘rgazmali aks ettirish usulini ishlab chiqdi. Bundan ko‘zlangan yana bir maqsad 
birjada savdolarning ochilishi va yopilishidagi narxlarni aks ettirish edi. Keyinchalik 
Munexisa tomonidan ishlab chiqilgan narxlarning tebranishini aks ettirishning 
shamli usuli tovarlarning kelgusidagi narxini bashoratlash uchun juda qulay usul 
bo‘lib qoldi. Uning yondashuvi, har bitta elementning, boshqa grafiklar tizimidan 
farqli ravishda, bir vaqtning o‘zida bir emas, birvarakayiga to‘rtta ko‘rsatkichni aks 
ettirish xususiyati bilan dovrug‘ qozondi.
Savdogarlar shamli grafiklarda shamlarning takrorlanuvchi shakllariga qarab 
turib narxlarning istiqboldagi talab va taklifining yetarlicha aniqlikdagi 
prognozlarini tuzish mumkinligini payqadilar va o‘z savdogarlik faoliyatlarida 
ulardan muvaffaqiyatli foydalana boshladilar.
Yapon shamlari tahliliga bag‘ishlangan birinchi kitobni ingliz tilida 
Seyki 
Shimizu
72
 
nashr qildirgan. Ammo, G‘arbda yapon shamlari boshqa kitob – 
Stiv 
70
Yapon provintsiyasining egasi, tarixda guruch islohotlari bilan nom qozongan iste’dodli siyosatchi (1716—1745). 
71
Yapon guruch savdogari va moliyaviy tadbirkori, Yapon shamlarini ixtiro qilgan shaxs sifatida tarixda qolgan. 
72
Yapon yozuvchisi 

---

252