O`zbekiston Respubliкasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Termiz Davlat Universiteti

A sosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) hisobi

Amortizatsiya asosiy vositaning foydali xizmat muddati davomida amortizator qiymatini muntazam ravishda taqsimlash va ko’chirish kurinishida eskirishning qiymat ifodasidir. Asosiy vositaning amortizatsiya qiymati taxmin qilinayotgan tugatilish ko’p matini chiqarib tashlagan holda aktivning dastlabki qiymati yoki moliyaviy Hisobotlar koʻrsatilgan qiymat oʻrnini bosadigan boshqa qiymatning summasidir. Asosiy vositani eskirishi bilan amortizatsiya oʻrtasida mustaxkam aloqa bor. Biroq ular bir xil tushunchalar emas. Eskirish asosiy vositalaridan foydalanish vaqtida ularning texnik ishlab chiqarshch xossalarini asta-sekin yuqotish jarayonini aks ettiradi. Amortizatsiya ancha murakkab jarayon bo’lib, isteʼmol qilingan asosiy vositalar qiymatini ularning eskirishining muvofiq ravishda mahsulot tannarxiga, davr harajatlariga oʻtkazish, isteʼmol qilingan asosiy vositalarning urnini qoplash maqsadida pul fondini jamgarish jarayonini aks ettiradi. Demak eskirish amortizatsiyaning dastlabki shart-sharoitidir.

Asosiy vositalarning eskirishi ikki xil boʻladi:

1. Jismoniy eskirish;

2. Maʼnaviy eskirish.

Jismoniy eskirish deb, asosiy vositalarning atmosfera sharoitlari taʼsirida va

ulardan foydalanish jarayonida uning moddiy tuzilishida ichki oʻzgarishlar (zanglash, chirish) sodir boʻlganda boshlangich holatining yukrlishiga aytiladi. Jismoniy eskirgan asosiy vositalardan foydalanish jarayonida ham, ular foydalanmayotgan hollarda ham sodir boʻlishi mumkin. Asosiy vositalarning maʼnaviy eskirishi deb, ularning texnika va tavsifi hamda iqtisodiy samaradorligining davr talabidan, yaʼni haqiqatdan ortda qolishiga aytiladi. Maʼnaviy eskirish ikki xil boʻlishi mumkin. Birinchisi - shu kabi

asosiy vositalarni qayta ishlab chiqarishning arzonroqda tushishi natijasida ular

qiymatining kamayishi boʻlsa, ikkinchisi - yangi va ilg’orroq asosiy vositalarni

yoritilish va ularning texnikaviy jihatdan orqada qolishi natijasida qiymatining pasayib ketishi hisoblanadi. Umuman olganda, asosiy vositalarga eskirish hisoblashishning asosi maqsadi bu turdagi aktivlarni qayta tiklash va qayta ishlab chiqarishdir. Oʻzbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 23-moddasiga binoan asosiy vositalarning amortizatsiya normalari quyidagicha belgilangan:

№