O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti


I. Nutqning tovush jihatiga ko’yiladigan talablar



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet69/163
Sana31.12.2021
Hajmi2,12 Mb.
#279679
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   163
Bog'liq
Nutq ostirish nazariyasi va metodikasi

 
I. Nutqning tovush jihatiga ko’yiladigan talablar 


 
65 
Bolalar  anik  va  tushunarli  so’zlaydigan,  iboralar,  so’zlar  va  har  bir  tovushni  alohida-
alohida  anik  talaffuz  etayotgan,  ya’ni  yaxshi  diktsiyaga  ega  bo’lgan  pedagog  yordamida  ona 
tilidagi tovushlarni muvaffakiyatli ravishda o’zlashtiradilar. Ko’pincha pedagoglarning talaffuzi 
biroz  noanik  va  tushunarsiz  bo’ladi,  ular  tovushlar  va  so’zlarni  oђizni  yetarli  darajada 
ochmasdan  talaffuz  kiladilar,  ayrim  tovushlar  yutib  yuboriladi,  undoshlar  tushunarsiz  talaffuz 
etiladi. 
Pedagog  talaffuzning  adabiy  me’yorlariga  rioya  qilishi,  o’z  nutqida  turli  shevalar, 
mahalliy so’zlashuvlar ta’sirini bartaraf etishi, so’zlarda urђuni to’g’ri ko’yishi lozim. 
Nutqda  hissiyotlar,  fikrlarning  eng  nozik  kirralarini  ham  ifodalash  mumkin.  Bunga 
nafakat tegishli so’zlar yordamida, balki ifodalilikning intonatsion vositalari, ovoz kuchi, sur’ati, 
mantikiy  urђusi,  pauza,  ritm,  tembr,  ohangdan  to’g’ri  foydalanish  tufayli  erishiladi.  Ushbu 
vositalardan foydalangan holda tarbiyachi tomonidan o’qib berilgan she’rlar, ertaklar, hikoyalar 
bolalarga  ularning  mazmunini  yaxshi  tushunish,  ona  tilining  kudrati  va  go’zalligini  his  qilish 
imkonini beradi. 
Bir xil ohangdagi nutq kichik tinglovchilarni toliktirib ko’yadi, matn mazmuniga bo’lgan 
kizikishni  pasaytiradi.  Bolalar  bunday  nutqni  tinglash  davomida  tez  tolikib  koladilar,  boshka 
tomonlarga karaydilar, chalђiy boshlaydilar, keyinrok esa umuman tinglamay ko’yadilar. 
Tarbiyachining  nutqi  emotsional  to’lik,  intonatsiyalarga  boy,  yetarli  darajada  baland  va 
tezligi bir maromda bo’lishi lozim. Bolalar bilan muloqotda xuddi tovushlarni noto’g’ri talaffuz 
etib  bo’lmaganidek  nutqning  shoshkalokligiga  ham  yo’l  ko’yilmaydi.  Agarda  nutq  biroz  ohista 
sur’atda  davom  etsa,  u  yaxshi  kabul  kilinadi.  Bunday  sur’at  nutqning  anikligini  oshiradi  va 
aksincha, tezlashtirilgan nutq kabul qilishni kiyinlashtiradi. Bolalar uchun mo’ljallangan ertaklar, 
hikoyalar, she’rlarni badiiy so’z ustalari odatda,  og’zaki nutqka qaraganda biroz sekin sur’atda 
o’kiydilar.  Bolalarga  sekinlashtirilgan  nutqni  kabul  qilish,  uning  mazmunini  kuzatish,  matnni 
eslab kolish oson kechadi. 
SHu  bilan  birga  esda  tutish  lozimki,  bu  koida  hamma  narsani  ham  kamrab  olmaydi. 
Badiy  asarlarni  o’kishda  nutqni  jadallashtirish  yoki  sekinlashtirishni  ushbu  choђda  mazmun 
tushuntirilayotgani  bilan  oklash  mumkin,  ayni  paytda  bu  badiiy  ifodalilik  vositasiga  aylanishi 
zarur. 
Ovoz – bu tarbiyachining kasbiy kurolidir, u mazkur kuroldan to’g’ri foydalanishi va uni 
zo’rikishdan  asrashi  lozim.  Ovozdan  noto’g’ri  foydalanishni  masalan,  uning  haddan  tashkari 
balandlatishda (guruhda, maydonda shovkin bo’lganida) ko’rish mumkin. 
Agarda  muloqot  vaziyati  nutq  balandligini  ancha  kuchaytirishni  talab  kilsa  -  bu  ovozni 
bakirish darajasiga yetkazish kerak, degani emas. 
Ovozni  biroz  kuchaytirishda  nutq  sur’atini  pasaytirish  va  so’zlarni  yanada  anikrok 
talaffuz qilish lozim. Agarda ovoz past va zaif bo’lsa, uni balandlashguncha mashk kildirish va 
maxsus  mashklar  bilan  mustahkamlash  zarur.  Ovozning  yokimsizligini  (xirrilash,  chiyillash) 
ham bartaraf etish mumkin. 

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish