O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

boshlang’ich pozitsiyaga ega: 

 
ta’lim maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishda, ayniksa hozirgi kundagi 
nomakbul nutqiy muhit sharoitida hal kiluvchi ahamiyatga ega; 

  nutqni o’rgatish – ijodiy jarayon bo’lib, u nutqni rivojlantirishning yosh qonuniyatlari 
hamda bolaning o’ziga xos xususiyatlari bilan belgilanadigan  «…dan …gacha»  kabi 
kat’iy cheklovlarni kabul kilmaydi; 

  nutqni  o’rgatish  asosini  kommunikativ  yondashuv  tashkil  kilmoђi  lozim,  xususan: 
tilni  o’zlashtirish  nutqiy  muloqot  faoliyatiga  ko’shilishi  zarur,  ta’lim  sharti  tabiiy 
muloqot sharoitlariga yakinlashtirilishi darkor; 

 
o’kitish  choђida  kattalarning  bola  bilan  o’zaro  munosabati  xususiyati  ushbu  bola 
uchun yetakchi bo’lgan muloqot shakli bilan belgilanishi lozim; 

  til  ustidagi  ishlarni  nutq  faoliyatining  barcha  komponentlarini,  ya’ni:  undov-
motivatsiya,  mo’ljal-tadkikot,  ijro  komponentlarini  hisobga  olgan  holda  uning 
tuzilmasi doirasida amalga oshirish darkor; 

  nutqni  o’kitish  bolalarning  tilni  o’zlashtirish  borasidagi  mustaqil  faoliyatiga 
asoslanishi va bola faoliyatining boshka turlari bilan boђlangan bo’lishi lozim. 
 
Maktabgacha yoshdagi bolalarga nutqni o’rgatish muammosini tadkik qilish ishlari aynan 
Yuqoridagi metodik koidalardan kelib chiqqan holda davom ettirilmokda. 
Maktabgacha  yoshdagi  bolalar  nutqini  rivojlantirish  va  ularga  ona  tilini  o’rgatish 
sohasidagi  psixologo-pedagogik  tadqiqotrni  tahlil  qilish  quyidagi  xulosalarga  kelish  imkonini 
beradi: 

  nutqni  rivojlantirish  –  bu  bolaning  individual  rivojlanishida  markaziy  o’rinni 
egallovchi ijtimoiy-tarixiy tajribani o’zlashtirishiga oid o’ta murakkab va ko’p omilli 
jarayondir. 

  Bu  stixiyali  jarayon  emas,  balki  pedagogik  rahbarlikni  taklif  kiluvchi  ijodiy 
jarayondir. 

---

 
32 

  Bolaning  nutqiy  rivojlanish  jarayonini  boshkaruvchi  pedagog  ushbu  jarayon 
qonuniyatlari,  mexanizmlari  va  uning  turli  yosh  bosqichlaridagi  xususiyatlarini 
bilishi,  nutqiy  rivojlanishning  individual  xususiyatlarini  ko’ra  bilishi  va  bolaning 
o’ziga  xos  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  uning  nutqiga  pedagogik  ta’sir 
ko’rsatishning eng samarali yo’llarini tanlashi shart. 
 
«Bola nutqini rivojlantirish» hodisasining o’zini va uni boshkarish jarayonini tahlil qilish 
maktabgacha  yoshdagi  bolalar  nutqini  rivojlantirish  sohasida  ishlash  uchun  pedagoglar  maxsus 
tayyorgarlikdan o’tishlari zarur, degan xulosani keltirib chikaradi.