29
E.A.Flerina «maktabgacha yoshdagi bolalarni o’kitish muammosini tor darajada hal
etish»ning xavfliligi haqida ogohlantirgan, maktabgacha yoshdagi bolani o’kitishning o’ziga
xosligini ta’kidlagan: «Bolalar bevosita hayot bilan muloqotga kirishish yo’li bilan, tengdoshlari
va kattalar misolida hamda Mashg’ulotlar va maxsus Mashg’ulotlarda tarbiyachining ko’rsatib
o’tishi orkali o’qib-o’rganadilar». U o’zining tarbiya tizimida san’atga va undan har xil faoliyat
turlarida, shu jumladan badiiy-nutqiy faoliyatda bola imkoniyatlarini rivojlantirish uchun
foydalanishga asosiy o’rinni bergan.
A.P.Usova bolalar bog’chasida o’kitishning umumiy nazariyasini ishlab chiqqani holda
unda ona tilini o’kitishga alohida o’rin bergan. Uning fikricha, ta’lim jarayonining o’zi to’g’ri
nutqiy rivojlanish kafolati bo’lib xizmat kiladi, chunki «bolalarning nutqiy rivojlanishiga
shunday sifatlarni kiritadiki, ular odatda, oddiy sharoitlarda zaif rivojlanadilar». Ta’lim nutq
rivojlanishi qonuniyatlari to’g’ri hisobga olingan takdirda u barcha bolalar nutqining makbul
darajada rivojlantirilishini ta’minlaydi, hisoblaydi A.P.Usova. U bolalarning mustaqil ravishda
egallab olishlari kiyin bo’lgan hikoya qilib berish qobiliyatini shakllantirishga alohida ahamiyat
bergan. A.P.Usova ona tili bo’yicha dasturni o’zlashtirish uchun barcha bolalar bilan mashђulot
o’tkazish lozim, deb hisoblagan. Ayni paytda u mashђulot o’tkazish metodikasini ishlab chikish
uchun ham ko’p ishlarni amalga oshirgan.
Bolalar bog’chasida ona tilini o’kitish ishlarining tuzilmasi L.A.Penevskiy tomonidan
ishlab chikilgan. U quyidagilarni o’z ichiga olgan: bolalarning ona tilidagi lug’at va uning
grammatik tuzilishini o’zlashtirishlari; og’zaki adabiy nutqni shakllantirish va tilning tovush
tizimini o’zlashtirish; hikoya qilishni o’rgatish. Garchi, L.A.Penevskiy fikriga ko’ra,
«belgilangan til mazmuni uzil-kesil hal kiluvchi» bo’lmasa-da, «maktabgacha tarbiya natijasida
bolalar ona tili bo’lmish o’zbek tilida to’g’ri, sof va ifodali so’zlashni bilishlari, boy lug’at
zahirasiga ega bo’lishlari, ravon va izchil hikoyadan kabul qilib olganlarini aytib bera olishlari
shart».
Keyingi yillarda maktabgacha yoshdagi bolalarga ona tilidagi nutqni o’rgatish
muammosiga doir tadqiqotr ish tarkibini aniklashtirish va ta’lim metodikasini takomillashtirish
yo’llarini kidirish nuktai-nazaridan olib borildi. Tadkikotchilarning asosiy e’tibori nutqiy
Mashg’ulotlar mazmuni va metodikasiga karatildi, bu asta-sekin ye.A.Flerina ogohlantirgan
«nutqni o’rgatish» tushunchasining torayishiga, amaliyotda esa – nutqni rivojlantirishga doir
maxsus Mashg’ulotlar ahamiyatining oshishiga olib keldi.
60-70-yillarda bolalar nutqini rivojlantirish masalalarini o’rganish ishlari faollashdi.
RSFSR Pedagogika fanlari akademiyasining Maktabgacha tarbiya bo’yicha Ilmiy-tadkikot
instituti huzurida Nutqni rivojlantirish laboratoriyasi tashkil etildi. Uning jamoasi turli yosh
bosqichlarida nutqni o’rgatishning ilmiy va metodik asoslarini o’rgandi (F.A.Soxin,
O.S.Ushakova va boshk.).
Bundan tashkari, muloqotdagi muammolar tufayli muloqot qilishni o’rgatish
(A.V.Zaporojets, A.A.Leontev, M.I.Lisina, A.K.Markova, A.G.Russkaya va boshk.); til va
nutqka nisbatan tahliliy munosabatni shakllantirish (L.I.Aydarova, L.E.Jurova, S.N.Karpova,
D.B.Elkonin va boshk.); nutqiy faoliyatni uning barcha tarkibiy komponentlari bilan birgalikda
rivojlantirish (A.M.Bogush, A.A.Leontev, A.I.Polozov, V.I.YAshina va boshk.) masalalari faol
ishlab chikildi.
Ushbu ishlar natijasida ona tilini o’kitishga doir ishlar tarkibidan bolalarning til
borliђining elementlari haqidagi
bilim va tasavvurlari,
maktabgacha yoshdagi bolalarni
Do'stlaringiz bilan baham: