O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/163
Sana31.12.2021
Hajmi2,12 Mb.
#279679
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   163
Bog'liq
Nutq ostirish nazariyasi va metodikasi

Ikkinchi vazifa – bolalar nutqining shakli, uning kichkintoy atrofdagilardan o’zlashtirib 
oladigan tuzilmasi ustida ishlashdan iborat. 
Uchinchi  vazifasi  –  bolalar  nutqini  rivojlantirish  vazifasini  tarbiyachilar  zimmasiga 
yuklagan  holda  pedagog  ye.I.Tixeeva  fikriga  ko’ra,  bolalar  nutqini  rivojlantirishning  eng  yangi 
metodlarini  o’zlashtirishi,  nafakat  metodik  usullarni  bilishi,  balki  ularni  bolalar  bilan  muloqot 
choђida ko’llay olishi ham darkor. 
E.I.Tixeeva o’z metodikasida bolalar nutqini rivojlantirishga oid ishlar mazmunini hamda 
nutqning rivojlanishi, og’zaki nutq rivojlanishi ro’y beradigan faoliyat turlarini aniklaydi. 
Mashg’ulotlar  jarayonida  ushbu  faoliyat  turlarini  yo’lga  ko’yishda  Tixeeva  asosiy 
e’tiborni  lug’at  boyitish  va  ravon  nutqni  rivojlantirishga  karatish  lozimligini  ko’rsatadi.  U 
ko’rgazmaviylik  va  kuzatishni  bola  nutqini  rivojlantirish  asosi  deb  hisoblaydi.  ye.I.Tixeeva 
tomonidan ekskursiyalarni o’tkazish metodikasi ishlab chikilgan, ekskursiyalarni bunday tashkil 
qilish uning fikricha, bolalarni bevosita tabiatga oshno kiladi, ularga jonli borlikni ularning tabiiy 
munosabatlari bilan birgalikda tanishtiradi. 
E.I.Tixeeva  nutqni  rivojlantirish  Mashg’ulotlariga  nisbatan  ko’yadigan  asosiy  talablari 
katorida  bolalar  kizikishlari  va  tajribalari,  ularni  jonli  o’tkazish,  harakatlanish  va  sinab  ko’rish 
imkoniyatlari bilan alokasini olђa suradi. 
O’z davrining ilmiy yutuklari doirasida ye.I.Tixeeva quyidagilarni ishlab chiqqan: 

  bolalarni maktabda ta’lim olishga tayyorlovchi uyushtirilgan dasturiy Mashg’ulotlarni 
o’tkazish metodikasi; 

  maktabgacha  yoshdagi  bolalar  nutqini,  fikrlashini  rivojlantirish  va  ularga  ona  tilini 
o’kitish metodikasi; 

  original  didaktik  material  tizimi  va  undan  bolalar  bog’chasida  foydalanish 
metodikasi. 
 
Sinchiklab  ishlab  chikilgan  nutqni  rivojlantirish  metodikasi  maktabgacha  tarbiya 
nazariyasi  va  amaliyotiga  ko’shilgan  ulkan  hissa  bo’lib,  u  bugungi  kunda  ham  o’z  ahamiyatini 
yo’kotmagan. 
1937  yilda  ye.I.Tixeevaning  «Maktabgacha  yoshdagi  bola  nutqini  rivojlantirish»  nomli 
kitobi bosilib chikdi, mazkur asar bolalar bog’chasida bolalarga ona tilini o’kitishga doir ishlarni 
tashkil qilish jarayonida ulkan ahamiyatga ega bo’ldi. 
1939  yilda  esa  Gertsen  nomidagi  pedagogika  institutining  maktabgacha  tarbiya  bo’limi 
uchun «Maktabgacha yoshda nutqni rivojlantirish» kursi dasturi chop etildi. 
«Maktabgacha yoshdagi bola nutqini rivojlantirish» kitobida (1967, 1981) bayon etilgan 
amaliy tavsiyalar bolalar bog’chalarida hozirgi kungacha ko’llanib kelinmokda. 
Evgeniya  Aleksandrovna  Flerina  (1889-1952)  maktabgacha  tarbiya  sohasidagi  birinchi 
pedagogika  fanlari  doktori  bo’lib,  u  nutqni  rivojlantirish  metodikasini  ishlab  chikishga  katta 
hissa ko’shgan. 
E.A.Flerina umumiy estetik tarbiyaning tarkibiy kismi sifatida badiiy o’kish muammolari 
bilan shuђullangan. 
Bolalar  bilan  ishlash  va  o’kituvchilik  borasidagi  o’z  tajribalarini  ye.A.Flerina 
«Maktabgacha  tarbiya  muassasalarida  jonli  so’z»  nomli  maktabgacha  tarbiya  yo’nalishidagi 
bilim  yurtlari  va  institutlar  uchun  birinchi  o’quv  ko’llanmasida  aks  ettirgan  (1933).  Ushbu 
ko’llanmaning  asosiy  bo’limlari  og’zaki  nutq,  suhbat,  badiiy  o’kish  va  bolalarga  hikoya  qilib 
                                              
7
 Е.И.Тихеева 


 
26 
berish  hamda  bolalarning  o’zlari  hikoya  qilib  berishlariga  baђishlangan.  Ayniksa, 
ye.A.Flerinaning  badiiy  asarga  san’at  asari  sifatida  katta  e’tibor  bergani,    badiiy  matnni 
o’quvchiga  yetkazishning  turli  usullarini,  jumladan  o’kilgan  asar  bo’yicha  suhbat  o’tkazish 
usulini ishlab  chiqqanligi juda kimmatlidir. 
1948  yilda  maktabgacha  tarbiya  masalasi  bo’yicha  Butunrossiya  konferentsiyasi 
o’tkazildi,  u  so’nggi  yillardagi  ilmiy-tadkikot  ishlariga  yakun  yasadi  va  bu  borada  yangi 
vazifalarni  belgilab  berdi.  Ilmiy  va  amaliy  xodimlarning  anik  maksadni  ko’zlagan  holda  asta-
sekinlik  bilan  olib  borgan  ishlari  natijasida  bolalar  bog’chasida  ona  tilini  o’kitish  tizimi 
shakllandi.  Tarbiyachilar  uchun  ona  tiliga  doir  ko’llanmalar,  bolalar  bog’chalaridagi  en  yaxshi 
ish  tajribalari  haqida  makolalar  to’plamlari  muntazam  ravishda  chop  etila  boshlandi.  1956  yili 
maktabgacha  tarbiya  yo’nalishidagi  pedagogika  bilim  yurtlari  uchun  birinchi  marta  «Bolalar 
bog’chasida  nutqni  rivojlantirish  va  ona  tilini  o’kitish»  nomli  o’quv  ko’llanmasi  dunyo  yuzini 
ko’rdi. Mazkur ko’llanma muallifi O.I.Soloveva edi. 
50-60 yillarda nutqni rivojlantirish metodikasida yangi bo’lim – grammatik to’g’ri nutqni 
shakllantirishga katta e’tibor berila boshlandi. 
Ushbu  masalini  yoritishga  professor  A.N.Gvozdev  ulkan  hissa  ko’shdi,  u  o’zining 
«Bolalar  nutqni  o’rganish  masalalari»  nomli  kitobida  (1961)  bolalarning  ilk  yoshdan  boshlab 
grammatik tuzilishni o’zlashtirib olishlarining qonuniyatlarini ochib bergan. 
50-60 yillarning maktabgacha ta’lim didaktikasida ta’limga tarbiyalovchi jarayon sifatida 
karalgan.  Tarbiyachilar  e’tibori  nutqiy  Mashg’ulotlar  metodikasi  va  mazmuniga  karatilgan, 
ammo  bolalar  faoliyatining  boshka  turlarida  nutqni  rivojlantirish  ishiga  juda  kam  e’tibor 
berilgan. 
1960  yilda  jahonda  birinchi  marta  sobik  Sovet  Ittifokining  Pedagogika  fanlari 
akademiyasi huzurida maktabgacha tarbiya bo’yicha Ilmiy-tadkikot instituti tashkil etildi. Unda 
nutqni  rivojlantirish  laboratoriyasi  ish  boshladi  va  u  ilk  bolalik  yoshidan  boshlagan  holda  turli 
yosh  bosqichlarida  nutqni  rivojlantirishdagi  vorislik  masalalarini  o’rganishga  kirishdi.  Mazkur 
tadkikot materiallaridan 1962, 1969 yilgi dasturlarda foydalanilgan. 
60-70  yillarda  bolalar  nutqini  rivojlantirish  masalalari  faol  o’rganila  boshlandi. 
Maktabgacha  tarbiya  bo’yicha  Ilmiy-tadkikot  instituti  huzuridagi  Nutqni  rivojlantirish 
laboratoriyasi  turli  bosqichlarda  nutqni  o’rgatishning  ilmiy  va  metodik  asoslarini  o’rganadi 
(F.A.Soxin, O.S.Ushakova, ye.I.Strunina va boshk.). Bundan tashkari, muloqot qilishni o’rgatish 
(A.V.Zaporojets,  A.A.Leontev,  M.I.Lisina,  A.K.Markova,  A.G.Ruzskaya,  V.V.Vetrova, 
M.G.Elagina  va  boshk.);    til  va  nutqka  nisbatan  tahliliy  munosabatni  shakllantirish 
(L.I.Aydarova, L.E.Jurova, S.N.Karpova, D.B.Elkonin va boshk.); nutqiy faoliyatni uning barcha 
tarkibiy  komponentlari  bilan  birgalikda  rivojlantirish  (A.M.Bogush,  A.A.Leontev,  A.I.Polozov 
va boshk.) masalalari ishlab chikildi. 
Ona tilini o’kitishni tashkil etishning yangicha mazmun va shakllarini izlash 80-yillarning 
oxirida  avj  oldi,  chunki  bu  davrga  kelib  bolalar  bog’chalarida  pedagogik  jarayonni  tashkil 
etishning  eng  avvalo  tarbiyachining  bolalar  bilan  rasmiy,  sub’ekt-ob’ekt  tusidagi 
munosabatlarida ko’rinadigan o’quv-intizomiy modeli keskin tankid ostiga olindi. 
 

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish