O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

1-ish turi – ajratib ko’yilgan tovushlarni tabakalashtirish. Tarbiyachi tovushlarni ularning 
akustik  va  artikulyatsiya  xususiyatlariga  karab  farklashga  doir  ishlarni  bajaradi.  Bunda  u 
«obrazli»  suratlardan  foydalangan  holda,  ya’ni  tovushni  hayvonlar,  narsalar  va  harakatlar 
chikaradigan muayyan tovushlar bilan shartli ravishda takkoslashni amalga oshiradi. 
Bir  vaktning  o’zida  ushbu  ish  turi  fonematik  tinglash  qobiliyatini  takomillashtirish, 
tovushlarni anik talaffuz qilishni o’rganishga yordam beradi. 
2-ish  turi  –  so’zlardagi  tovushlarni  tabakalashtirishdan  iborat.  Tarbiyachi  nomlarida 
tabakalashtiriladigan  tovushlar  ishtirok  etadigan  turli  suratlar,  narsalar,  o’yinchoqlarni  tanlab 
oladi hamda bolalarga ularni farklashni o’rgatadi. Dastlab tabakalashtiriladigan u yoki bu tovush 
mavjud  bo’lgan  so’z  olinadi,  so’ngra  esa  fakat  bir  dona  tabakalashtiriladigan  tovush  mavjud 
bo’lgan  so’zlar,  keyin  esa  har  ikki  tabakalashtiriladigan  tovushni  o’z  ichiga  olgan  so’zlar 
tanlanadi.  Bolalar  ularni  anik,  to’g’ri  talaffuz  qilishlari  va  ularning  farklarini  ko’rsata  olishlari 
lozim.  Bir  vaktning  o’zida  ushbu  ish  diktsiyani  yaxshilashga  yordam  beradi,  so’zlarni 
talaffuzning orfoepik me’yorlariga muvofik holda to’g’ri talaffuz qilishni ta’minlaydi. 
3-ish  turi  –  nutqda  tovushlarni  tabakalashtirish.  Tarbiyachi  so’zli  o’yinlar,  hikoyalar, 
syujetli 
suratlar, 
she’rlar,  tez  aytishlar,  topishmoklar,  makollar,  matallar  hamda 
tabakalashtiriladigan  tovushlar  bilan  boyitilgan  boshka  nutqiy  materiallarni  tanlab  oladi.  Ayni 
paytda  u  bolalarning  ushbu  tovushlarni  to’g’ri  ko’llashlarini  va  ularni  o’z  talaffuzlari  bilan 
aralashtirib yubormasliklarini nazorat kiladi. 
 Pedagog she’rlar, hikoyalarda tovushlarni tabakalashtirish uchun materiallar berar ekan, 
u  bir  vaktning  o’zida  bolalar  bilan  nutq  sur’ati,  diktsiya,  ovozdan  to’g’ri  foydalanishni  mashk 
qilish  imkoniyatiga  ega  bo’ladi  hamda  so’zlarni  talaffuz  etishning  adabiy  me’yorlarini  hisobga 
olgan holda ularning to’g’ri talaffuz kilinishini kuzatib boradi.   
Endi ko’rsatib o’tilgan ish turlaridan har bir yosh bosqichida foydalangan holda talaffuz 
ko’nikmalari,  nutqning  tovush  madaniyatini  amaliyotda  kanday  ishlab  chikish  (shakllantirish) 
zarurligini ko’rib chikamiz. 
 

---

 
134