O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti Normurod Murodov fors tili

32- mashq. Quyidagi gaplarni o‘qing va yozing.

اين مُهَنْدِس دَر يَزْد اَست. آن زَن دَرشيراز اَست. ما دَر يَزْد هَستيم. شُما دَر تِهران هَستيد. آنها دَر آبادان هَستَند. مَن دَر ايوان هَستَم. تو دَر مِيدان هَستی. آن مُهَنْدِس دَر تِهْران اَست. شُما دَر اين شَهر هَستيد. ما دَر دِه هَستيم. تو دَر راهرو نيستی. اين مُهَنْدِس دَر تَبريز اَست.

دست شما درد نکند daste shomā dard nakonad – Katta rahmat

سر شما درد نگند sare šomā dard nakonad- arzimaydi

واژه ها

olma	– sib	سيب		obodon	– ābādān	آبادان
siz	– sho‘mo	شما		oson	– āsān	آسمان
shahar	– shahr	شهر		ular	– ānhā	آنها
shiroz	– shirāz	شيراز		-mi (so‘r.yuk.)	– āyā	آيا
biz	– mā	ما		-dan (kel.qo‘sh)	– az	از
qalam	– medod	مداد		bugun	– emruz	امروز
ona	– mādar	مادر		bu kecha	– emšab	امشب
мard, kishi	– mard	مرد		Eron	– Irān	ايران
zaharlangan	– masmum	مسموم		ga(kel.qo‘sh)	– be	به
mamnun, xursand	– mamnun	ممنون		to‘la	– por	پر
oydin (tun)	– mahtāb	مهتاب		yulduzli	– porsetāre	پرستاره
mehribon	– mehrabon	مهربان		tashna	– tešne	تشنه
muhandis	– mohandes	مهندس		tabriz(er,sha)	– tabriz	تبريز
maydon	– meydān	ميدان		tehron	– tehrān	تهران
stol	– miz	ميز		uzun	– derāz	دراز
meva	– mive	ميوه		qo‘l	– dast	دست
yozuvchi	– nevisande	نويسنده		o‘n	– dah	ده
yo‘q	– na	نه		qishloq	– deh	ده
to‘qqiz	– noh	نه		dahliz	– rāhrou	راهرو
sakkiz	– hašt	هشت		ravshan	– roušan	روشن
o‘sha	– hamān	همان		yershunos	– zaminshenās	زمينشناس
hamisha	– hamiše	هميشه		yulduz	– setāre	ستاره
shu	– hamin	همين		sovuq	– sard	سرد
havo	– havā	هوا		uch	– se	سه
Uchun	– vāse	واسه		qora	– siyāh	سياه

رس پنجم د BESHINCHI DARS
چCh, ج J va خ X undoshlari

"Ch" va "J" tovushlari til oldi qorishiq tovushidir. Ch – jarangsiz, J – jarangli bo‘lib , o‘zbek tilidagi" Ch" va "J" harflari kabi talaffuz qilinadi. X – jarangsiz, sirg‘aluvchi chuqur til orqa tovushi. O‘zbek tilidagi "X" kabi talaffuz etiladi.

جJim, چchim, حhe, خxe, harflarining yozilishi
Bu to‘rt harf bir xil shaklda yoziladi. Faqat nuqtalarining o‘rni va miqdori bilan farqlanadi. Bosma va yozma shakllari o‘zidan oldingi harf bilan ulanishidan farq qiladi. Bosma (nasx)da yozilganda harflarning shakli o‘zgarmaydi. Bunda qalam qog‘ozdan uzib yoziladi. Yozmada(nastaliqda ) qalam qog‘ozdan uzilmasdan bir– biriga ulanib yoziladi.
B

Qo‘sh. Hol.	alohida	o‘qil.	nomi
ﺠ	ج	j	jim
ﭽ	چ	ch	chim
ﺤ	ح	h	he
ﺨ	خ	x	xe

osma shaklining ulanishiga misollar حجاج hujjāj – haj qiluvchilar, حجم hajm – hajm چرخ charx – g‘ildirak, خرج xarj – sarf, xarajat.

ح Hoyi hutti harfi arab tilidan kirib kelgan "h" tovushini ifodalaydi. Yuqori bug‘iz undosh tovushi bo‘lib ‘‘x’’ tovushidan yumshoq talaffuz qilinadi.

M azkur harflarning yozilishiga jim harfi asos qilib olingan. Jim harfi qadimgi somoy tasviriy yozuvdagi qaml – tuya tasviridan yasalgan. Kirill yozuvida “Г” shu asosida shakllagan. Chim, haye hutti, xe harflari esa jim asosida paydo bo‘lgan.

33- mashq. Quyidagi so‘zlarni o‘qing va yozing.

آنجا، دانِشْجو، چاپ، اينجا، چَپ، چوپ، چَتر، چَشْم، چه، چای، چی، دُخْتَر، تَخته، جا، سُرخ، خَير، نَخِير، پَنج، حِزب، جَوان، چَهار، چِرا، نَخ، يَخ، دانِش، پُخته.

34- mashq. Quyidagi so’zlarni fors yozuvida yozing.

Dānešju, ānjā, jahān, doxtar, taxte, sorx, javān, čār, čāy, čahār, xāne, xub, hojāj, hezb, xarj, xeyr, či, jā, jān, injā.

ضماير متصله Egalik affikslari (zamoyere mo‘ttasele)
Fors tilida egalik affikslari otlarning oxiriga qo‘shilib narsaning qaysi shaxsga tegishli ekanligini ko‘rsatadi. Bu affikslar o‘zi qo‘shilgan so‘z bilan birga bir so‘z tarzida talaffuz qilinadi.

Egalik affikslari

جمع	ko‘plik	مفرد	birlik	shaxs
مان	emān	م	am	۱
تان	etān	ت	at	۲
شان	eshān	ش	ash	۳

Egalik affikslari urg‘u olmay, balki undandan oldingi bug‘inga tushadi.

مادرم mādaram – onam, مادرت mādarat – onang, مادرش mādaraš – onasi , مادرمان mādaremān – onamiz, مادرتانmādaretān oangiz, مادرشان mādarešān – onalari.

Egalik affikslarining imlosi

1. Egalik affikslari undosh bilan tugagan otlarga qo‘shib yoziladi va bir so‘z kabi talaffuz qilinadi. کتابم ketābam – kitobim, دوستم dustam – dostim.

2. So‘z "e" qisqa unlisi yoki "i" cho‘ziq unlisi bilan tugagan bo‘lsa, egalik affikslari oldidan birlikda ا alif, ko‘plikda esa ء hamza belgisi qo‘yiladi. Talaffuzda birlikda ot bilan egalik orasida kichik pauza, ko‘plikda esa bir "y" tovushi orttiriladi.

خانه ام xāneam – uyim, خانه ات xāneat – uying, خانه ات xāneaš – uyi, خانه مان xāneyemān – uyimi , خانه تان xāneyetān – uyingiz, خانه شان xāneyešān uylari.

3. So‘z آ "o" yoki و "u " cho‘ziq unlilari bilan tugasa egalik affikslari oldidan bir ی "y" orttiriladi. رویم ruyam – yuzim, رویت ruyat – yuzing, رویش ruyaš – yuzi. رویمان ruyemān – yuzimiz, رویتان ruyetān – yuzingiz, رویشان ruyešān – yuzlari.

Egalik affikslarining imlosi

3

Undosh. so‘ng	"e" va "i" unlisi. so‘ng	"o" va ‘‘u" unlisi. so‘ng
م am	ام am	یم yam
ت at	ات at	یت yat
ش aš	اش aš	یش yaš
مان e mān	ءمان yemān	یمان yemān
تان etān	ءتان yetān	یتان yetān
شان ešān	ءشان yešān	یشان yešān

5- mashq. Quyidagi gaplarni o‘qing va yozing.

پَنْجَره شا ن باز اَست. جانه ام اينجاست. مادَرَت مُهَنْدِس اَست؟ پَنْجَره مان باز نيست. پِدَرَش دَر تِهْران اَست. پِسَرِتان تِشْنه اَست؟ دُخْتَرِتان خانه نيست. پِسَرِمان زَمينْشِناس اَست. آشْنايِِشان نَويسَنْده است. پيراهَنَم سَبز است. ميزت سياه است. دوستمان در تهران است. پتويتان نُو است؟ اُستادشان ايرانی است. مادرم مهربان است. اين نويسنده در مشهد است. خانه مان بد نيست. اين چهار تا مدادتان سرخ است. پنج تا سيبتان آبدار است. چرا پسرتان خانه نيست.

36- mashq.Quyidagi gaplarni fors tiliga tarjima qiling.

Mening qizim mehribon. Sizning tanishingiz yozuvchi. Mening do‘stim yershunosdir. Bizning uyimiz yomon emas. Sening tanishing muhandisdir. Siz mening akam bilan do‘tmiz? Ularning o‘qituvchisi uyida yo‘q. Bu ko‘ylak yangidir. Bu bizning derazamiz. Mening opam talabadir. Sizning dahlizingiz uzundir. Sening eronlik talabang Mashhadda. Sizning talabangiz dahlizdadir. Mening xatim shu erda. Uning qizi uyda. Uning derazasi ochiqdir. Bizning shahrimiz yaxshidir. Sening otang o‘qituvchi.

Hozirgi-kelasi zamon fe’li

Fors tilida fe’l lug‘atlarda doimo masdar shaklida beriladi. Fe’lning bu shakli shaxs, son va zamon ma’nolarini bildirmagani uchun fe’lning noaniq (masdar) shakli deb ataladi. Masdar fe’lning otga yaqin shakli bo‘lib, ham fe’llik, ham otlik belgilariga ega. Masdarning fe’llik belgisi harakat, holat, o‘timli – o‘timsizlik, boshqa so‘zlarni boshqarish bo‘lsa, uning otlik belgilari esa otlar singari turlanishi va gapda ot bajargan sintaktik vazifalarni bajarishidir.

Forscha fe’llarning masdar shakli doimo دن – dan (unlilar va jarangli undoshlardan so‘ng تن – tan, jarangsiz undoshlardan so‘ng یدن – idan) bilan tugallangan bo‘ladi:

نوشتن naveštan – yozmoq, دیدن didan – ko‘rmoq, پرسیدن porsidan –soramoq.

Fors tilida har bir fe’l ikki (hozirgi va o‘tgan zamon) o‘zakka ega bo‘ladi.

Masdar shaklidagi fe’ldan o‘tgan zamon fe’l o‘zagini yasash uchun ن – an qismi tushirib qoldiriladi. Masalan, دیدن – دید didan – kormoq, رفتن – رفت raftan – bormoq.

Hozirgi zamon fe’l o‘zagining yasalishi birmuncha murakkab bo‘lib, ma’lum bir qoidaga buysunmagan halda yasaladi. Lo‘g‘atlarda fe’lning masdar shaklidan so‘ng qavs ichida fe’lning hozirgi zamon o‘zagi beriladi. رفتن raftan – رو ru bormoqآمدن āmadan آ " o" kelmoq, دیدن didan بین bin ko‘rmoq. دادن dādan ده deh bermoq.

Ba’zi یدن – idan, ادن – odan bilan tugagan fe’llardan, shu qismini tushirib qoldirish bilan hozirgi zamon fe’li o‘zagi yasaladi. باریدن bāridanبار bār – yog‘moq, نامیدن nāmidan نام nām – atamoq, ایستادن istādan ایست ist – turmoq, to‘xtamoq.

جمع koplik	مفرد birlik	shaxslar
يم – im	م – am	1
ید – id	ی – i	2
ند – and	د – ad	3

Hozirgi-kelasi zamon fe’li hozirgi zamon fe’l o‘zagiga می -mi old qo‘shimchasini va so‘z oxiriga shaxs-son qo‘shimchasini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Hozirgi-kelasi zamon fe’liga bosh urg‘u می – -mi old qo‘shimchasiga tushadi.