O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti Normurod Murodov fors tili

Old qo‘shimchalar
Fors tilida old qo‘shimchalar tarkibiga ko‘ra uch xil bo‘ladi.

1. 
   Asosiy.
   
2. 
   Izofali.
   
3. 
   Mirakkab. )dar xususe, dar boreye, qabl az, pish az, baad az, pas az, …
   

Old qo‘shimchalar deb, so‘zlarning oldidan qo‘yilib yo‘nalish, o‘rin va chiqish ma’nolarini beruvchi yordamchi vositalarga aytiladi.
Asosiy old qo‘shimchalar

Asosiy qo‘shimchalar 7 ta:

1. به be old qo‘shimchasi o‘zbek tilidagi - ga qo‘shimchasi ma’nosini beradi:

استاد فارسی هر روز به دانشکاه می اید. ostād fārsi har ruz be dānešgāh miāyad- fors tili o‘qituvchisi har kuni universitetga keladi.

من امشب به خانه می ایم. man emšab be xāne miāyam- bugun kechqurun uyga kelaman.

2. در dar . O‘rin- payt kelishigi bildirgan ma’nolarni bildiradi va – da qo‘shimchasi bilan tarjima qilinadi.

برادرم در دبیرستان درس می خواند barādaram dar dabireston dars mixānad- ukam maktabda o‘qiydi.

در خانه هیچ کس نیست . dar xāne heč kas nist- uyda hech kim yo‘q.

3. از az. O‘zbek tilidagi – dan qo‘shimchasiga to‘g‘iri keladi, ya’ni chiqish kelishigi anglatgan ma’noni bildiradi.

سیما از مادرش می پرسد. Simā az mādaraš miporsad- Simo opasidan so‘raydi.

از کجا می ایی و به کجا می روی؟ az kojā miāyi va be kojā miravi- qaerdan kelyapsan va qaerga ketyapsan.

4.با bā. O‘zbek tilidagi – bilan ko‘makchisining ma’nosini beradi. Ayrim hollarda ish-harakatning biron vosita yordamida bajarilganligini anglatadi.

من با دوستم به تاتر می روم. man bā dustam be tātr miravam- men dustim bilan teatrga boraman.

او تمرین را با مداد می نویسد. u tamrinrā bāmedād minavisad- u mashqni qalam bilan yozyapti.

5.تا tā old qo‘shimchasi o‘bek tilidagi - gacha qo‘shimchasi ma’nosini beradi:

a) Masofa birligi:تا دانشگاه پیاده می رویم tā dānešgāh piyāde miravim- Universitetgacha piyode boramiz.

تا مغازۀ کتابفروشی تنها می روی tā maγāziye ketābforuši tanhā miravi- kitob magazinigacha yolg‘iz borasanmi?

b)Vaqt birligi: از صبح تا شام کار می کنیم az sobh tā šām kār mikonim- ertalabdan kechgacha ishlaymiz.

6.برای brāye. O‘zbek tilidagi – uchun ko‘makchisining ma’nosini beradi. Ba’zan –ga qo‘shimchasi ma’nosini beradi.

پدرم برای من لباس تابستانی می خرد. pedaram brāye man lebās tābestāni mixarad- otam men uchun (menga ) yozlik kiyim sotib oladi.

7.بر bar. Bu ko‘makchisi, asosan, she’r va g‘azallarda uchraydi, o‘zbek tiliga- ga, -da, qo‘shimchalari orqali tarjima qilinadi.

حرف هایش بر من اثر کرد. harfhāyaš bar man asar kard- so‘zlari menga ta’sir qildi.

119-mashq. Asosiy old ko‘makchilar ishtirokida gaplar tuzing, old ko‘makchilarning o‘rnini aniqlang.

120-mashq. Mashqni o‘qing va tarjima qiling.

شما کجا می روید؟ من به دانشگاه می روم. تو به او چه می دهی؟ من به او قهوه با شیر می دهم. ما چه می کنیم؟ ما چای می خوریم. مگر شما هم چای می خورید؟ نخیر ما چای نمی خوریم قهوه می خوریم. برادر تو چه می کند؟ برادر من کتاب فارسی می خواند. مگر ما اینجا کتاب نداریم؟ چرا، داریم ولی کتاب فارسی نیست. دوست تو احمد کجا است؟ دوست من در دانشکده است. امروز ما هم به دانشکده می رویم. تا دانشکده یک ساعت راه است. امروز صبح مادر من از سمرقند می اید. برای مادرم هدیه می خرم.
Ravish va otlarning ravish o‘rnida qo‘llanishi

Fors tilida ayni ravishlarning o‘zi juda ko‘p emas, ammo ko‘pgina otlar, sifat, hatto ismiy so‘z birikmalari ham ravish kabi gapda hol bo‘lib kelishi mumkin, masalan: روز ruz-kun, صبح sobh-ertalab,هر روز har ruz-har kuni va h. k.

121- mashq. Quyidagi so‘zlarni yod oling va esda saqlang:

امروزemruz-bugun,دیروز diruz-kecha,فردا fardā- ertaga,پس فردا pas fardā- indinga, امروز صبح emruz sobh-bugun ertalab, فردا صبح fardā sobh-ertaga ertalab, دیروز صبح diruz sobh-kecha ertalab, عصر asr- asr vaqti,شام šām- shom vaqti, شب šab- kechasi,نصف شب nesfe šab- yarim kecha,امروز عصر emruz asr- bugun asrda,فردا عصر fardā asr- ertaga asrda,امشب emšab-bugun kechasi,فردا شب fardā šab- ertaga kechasi,پس فردا شب pas fardā šab- indin kechasi,هر روز har ruz-har kuni,همیشه hamiše- hamisha,گاهی gāhi- ba’zan.