O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti “O’zbek tili va adabiyoti” kafedrasi

Nutq shakllari

Og`zaki nutq- (ziyolilar, ishchilar, qishloq xo`jalik xodimlari, amaldorlar), ijtimoiy guruhlar (masalan, san’atkorlar, kosiblar, o`g`rilar) o`rtasidagi erkin suhbat orqali uslubiy mazmun ham ifodalanadi. Har bir hududda yashovchilarning gaplari, suhbatlari, shevalari ham og`zaki nutqqa kiradi. Yozma nutq ma’lum bir fonetik, leksik, grammatik qonuniyatlarga asoslanadi.

Yozma nutq-yozma nutq adabiy til me’yorlari asosida tuzilgan rasmiy tildir. O`zbek tilining quyidagi nutq uslublari mavjud:

So`zlashuv uslubi. Oilada, ko`cha-ko`yda kishilarning fikr almashish jarayonida qo`llanadigan nutq uslubi so<sup>`</sup>zlashuv uslubi sanaladi. So`zlashuv uslubi adabiy va oddiy so`zlashuv uslublarini o`z ichiga oladi. So`zlashuv uslubining har ikki turi ko`pincha dialog shaklida ro`yobga chiqadi. Ikki shaxsning o`zaro so`zlashuvi dialogik nutq sanaladi. So`zlashuv uslubida so`zlar ko`pincha kinoya, piching, qochirmalarga boy bo`ladi. Bu uslubning yana bir o`ziga xos xususiyati uning erkinligidir.
Adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilingan so`zlashuv uslubi adabiy so`zlalashuv uslubi, bunday xusuiyatga ega bo`lmagan so`zlashuv uslubi esa oddiy so`zlashuv uslubidir. So`zlashuv nutqida ona tilidagi bor imkoniyatlardan foydalanilsa ham, har bir toifaning nutqida o`ziga xoslik seziladi: olimlarning suhbati bilan ishchi, xizmatchi, dehqonning so`zlashuvida farq bo`ladi. Hatto erkagu xotinlar so`zlashuvi o`rtasida ham ba’zi farqlar bo`ladi.