O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

2.4. Demografik omillar
Turizm iqtisodida demografik omillar deganda - bu aholining 
umumiy tarkibi, yoshi, millati, bilimlari saviyasi, urf-odatlari, madaniy 
mavqei tushuniladi. Turizmda ijtimoiy-demografik guruhlarning asoslari 
ijtimoiy – madaniy psixologik mezonlar xisoblanadi. Mezonlarning 
guruhi bo’yicha turizm talablarini o’rganish sayyohning yoshi va jinsini 
xisobga olgan holda ajratishni nazarda tutadi: 
uning oilasini tipi va daromadi (oilaning har bir a’zosiga to’g’ri keladigan 
daromadning xisobga olgan holda); 

---

sayyohning kasbi uning ijtimoiy maqomi (biznesmenlar, xizmatchilar, 
badiiy va ilmiy ziyolilar, ijtimoiy kam ta’minlangan oilalar) 
sayyohning millati (xususan etnik va qumsash turizmning bozor 
xususiyatini aniqlash uchun) 
uning e’tiqodi siyosiy mafkuraviy, o’z-o’zini aniqlash, tarjimai faktlar va 
boshqalar; 
Jumladan sayyohning yoshi talab segmentining ulushini va u yoki bu 
yosh guruhlarning turizm xizmatlariga asosiy talablarini (bolalarga, 
yoshlarga atalgan, o’rtacha yoshlilar) belgilaydi. Masalan, bugungi kunda 
yoshi belgisi bo’yicha talablar turizm bozorining dolzarb guruhini 35 
yoshgacha bo’lgan oilasiz yoshlar tashkil etadiki, ular bilim darajasining 
yuqoriligi 
muvaffaqiyatga 
intilishlari, 
moddiy 
jihatdan 
ta’minlanganliklari, o’zining oila va uy tashvishlari bilan bog’lashni 
istamasliklari bilan xarakterlanadi. yevropaning yirik sanoat shaharlarida 
«yolg’iz»lar guruhi umumiy aholi sonining qariyb 50 foizni tashkil qiladi. 
Turizmning g’arbiy bozorida faqat shu segment bilan ishlaydigan firmalar 
mavjud. Jumladan, Germaniyada bu segmentdagi talablar darajasi 6-8 
million kishini tashkil etadi, yoki talabning yana bir istiqbolli yosh guruhi 
«sen’iorlar» (50 yosh va undan katta yoshdagilar)dir. Bu guruh vakillari 
moddiy jihatdan ta’minlanganlar hayotdan faol huzurlanishga intiladilar 
va shaxsiy ehtiyojlariga «chiroyli hayot»ga pul sarflashga tayyordirlar. 
Turizm oqimlarining statistik tahlili shuni ko’rsatadiki, katta 
yoshdagi sayohatchilar soni doimiy ravishda o’smoqda va 55 yoshdan 
o’tgan kishilar xalqaro turizmda muhim rol o’ynay boshlaydilar. 
Sayyohlar bu toifasining asosiy qismi aholisi tez qariydigan AQSH, 
Kanada, YAponiya kabi bir qancha mamlakatlarga to’g’ri keladi. Umr 
ko’rishning o’rtacha darajasi 1985 yildan 1995 yilgacha YAponiyada 1-2 
yilga, yevropa va Amerikada 1 yilga ko’paydi. Odamlar uzoq yashabgina 
qolmadan balki qarigan chog’ida ham yuqori jismoniy faolligini saqlab 
qolmoqdalar. Katta yoshdagi kishilar ancha sog’lom bo’la boshladilar. Bu 
iqtisodiy jihatdan ta’minlanishda muhim ahamiyatga ega bo’lib, sayohat 
qilish uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratadi. 55 yoshdan 59 yoshgacha 
bo’lgan kishilar yiliga o’z mamlakati doirasida 2.4 marta safarga chet 
ellarga 0,8 marta chiqadilar. 2005 yilgacha bo’lgan ma’lumotga kura 
Buyuk Britaniya, AQSH va YAponiyada 55-59 yoshgacha mamlakati 
hududiga 18.8 mln. chet elga esa taxminan 6.3 mln. qo’shimcha sayohat 
qiladilar. Oilaviy tipga bog’liq holda oilaviy turizmni bolalar bilan birga 
va bolalarsiz yolg’izlar turizmi ko’p oilali bolalar turizmi va boshqalarga 
ajratish mumkin. Kasb belgisi bo’yicha talablar guruhining biron 
muassada yoki iqtisodiyotning muayyan sohasida ishlaydigan muayyan 
kasbga egaligi bilan birlashgan anchagina turlarini aniqlash mumkin.
Xulosa

---

Turizm murakab sotsial-iqtisodiy sistema sifatida turli vazifalarni 
bajaradi. Ular: tanishtiruv, rekreaitson yoki sog’lomlashtirish, siyosiy, 
iqtisodiy, tarbiyaviy. Sayohat orqali inson dunyoni taniydi, tajriba 
orttiradi, yangiliklar kashf etadi, o’zini dunyo qarashini shakillantiradi va 
buning natijasida fan, madaniyat, san’at rivojlanib ijtimoiy 
rivojlanishning asosiy omillariga aylanadi. Sayohat orqali odamlar 
o’zlarining sog’liqlarini yaxshilaydilar, yangi ta’ssurotlar olib o’zlarining 
fizik va psixologik sog’liqlarini yaxshilaydilar.