O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti kimyo fakultеti

Tropolon alkaloidlarining fiziologik xossalari 
Tropolon alkaloidlarining biologik va farmakologiyasini o`rganishga uchun 
bir qator ishlar olib borilgan . Uni biologiya , tibbiyot , qishloq xo`jaligi va 
kimyoda qo`llanilishiga bag`ishlangan ko`plab ilmiy ishlar maqolalar e’lon 
qilingan. Savrinjonlar va unga botanik jixatdan yaqin lolaguldoshlarda kolxitsin 
qatori alkaloidlari ko`plab miqdorda uchrashi malum . Ayrim tur shunday 
o`simliklar hayvonlarni zaxarlagani aniqlangan . Bazi insonlarni xam undan 
zaxarlaganligi aniqlangan . Kolxitsindan zaxarlanishni birinchi belgisi ko`ngil 
aynishi va ich ketishi va ich kotishidir . Undan ko`proq doza qabul qilinsa 
markaziy asab sistemasi va nafas olish yo'llari qattiq zarar ko`radi. Alkaloidning 
organizmda zaxarligi vaqt o`tishi bilan o`z tasirini ko`rsatadi . SHuning uchun uni 
organizmda okidlanish mahsulotinining zaxarlilig tasiri o`rganiladi . Kolxitsin 
organizmga kirganda asosan jigarda va taloqda to`planadi . Shunday qilib rak 
xujayrasiga modda bilan tasir etilganda organizmda bu hujayralarning ko`payishi
kamayishi kuzatilgan. Bu esa uni hujayralarning bo`inib ko`payishiga tasir 

---

19 
ko`rsatishida dalolat beradi . Ayniqsa rak hujayralariga tasir etishi uni yanada 
chuqurroq o`rganilishiga sabab bo`lmoqda . Kuchli zaxarligiga qaramasdan 
savrinjonlar qadimdan dorivor o`simliklar qatoriga kiradi . Jumladan . Himolay 
cho`qqilarida o`sadigan sariq savrinjon , Yaqin sharq va G`arbiy Evropa 
mamlakatlarida bosh og'rig'iga qarshi ishlatilgan . Hindistonda ushbu o`simlik 
hozir xam yig'iladi . Sariq savrinjon va kuzgi savrinjonlarning galen preparatlari va 
uning silitsilati revmatizm va kuchli bosh og'rig'i vaqtida og'riqni qoldiruvchi 
vosita sifatida qo`llanilgan . Bundan tashqari kolxitsin ichakni , yurak kasalliklarini 
davolashda ishlatiladi . O`rta Osiyo tabiblar butun tana og'rig'ini davolashda 
qo`llaganlar. Alkaloidlar tibbiyotda ishlatiladigan dorivor moddalar ichida eng 
qimmatlisi hisoblanadi. Ular ko`pincha spetsifik (ma’lum kasallikka nisbatan) va 
boshqa dorilar bilan almashtirib bo`lmaydigan ta’sirga ega bo`lganligi uchun turli 
kasalliklarni davolashda keng miqyosda ishlatiladi.Dorixona va zavodlarda 
alkaloidli mahsulotlardan har xil dori turlari (damlama, qaynatma, nastoyka, 
ekstraktlar, yangi preparatlari) tayyorlanadi hamda sof holdagi alkaloidlar va 
ularning tuzlari ajratib olinadi
6
. 
Gipotenziv effekti va ta’sirning davomiyligi bo`yicha luteidin gipotenziv vositalar 
oktadin, depressin, rezertindan ustun ekanligi aniqlandi. Bundan tashqari u ichki 
tomirga kiritilganda ta’sir davomiyligi papaverin va magniy sulfatdan ustundir. 
Ushbu asos 5-10 mg/kg dozada yurakning kalsiy aritmiyasini oldini oladi.Yuqorida 
keltirilgan ma’lumotlarga asoslanib quyidagicha xulosa qilish mumkin, luteidin 
oldindan ma’lum gipotetik vositalarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega bo`lib, 
gipertonik 
krizislarda 
effektiv 
preparat 
va 
tinchlantiruvchi 
hamda 
neyroleptanalgetik vosita hisoblanadi.