O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti kimyo fakultеti

 
- Neytral 
 
- Asosli 
 
- Fenolli- asosli
 
- Ishqorda eriydigan asoslar
 
- Kislotali tabiatga ega bo`lgan alkaloidlar.
 

---

11 
Barcha fraksiyada o`z tabiatiga mos keladigan alkaloidlar yig`masi mavjud 
bo`lib, ularning har biri alohida individual alkaloidlarga ajratiladi
3
. Ajratilgan 
alkaloidlar tarkibi o`rganiladi hamda fiziologik faolligi tekshiriladi. So`ngra ajratib 
olingan alkaloidlarning hosilalari sintez qilinib, ularning ham tarkibi, tuzilishi va 
fiziologik faolligi o`rganiladi.
 
Taqdim etilayotgan loyiha to`rt bosqichdan iborat:
 
- Markaziy Osiyoda o`sadigan kolxikum o`simliklaridan alkaloidlar sinfiga 
mansub bo`lgan tabiiy birikmalarni ajratib olish; Markaziy Osiyo davlatlari, 
O`zbekiston respublikasi viloyatlari, Surxondaryo viloyatining Boysun, Bobotog`, 
Sangardak kabi tog`li hududlaridan o`simliklar yig`iladi. Yig`ilgan o`simliklar 
hududlar bo`yicha alohida-alohida o`rganiladi va ajratilgan alkaloidlar qismlari bir-
biri bilan solishtiriladi. Chunki, adabiyotlardan ma’lumki o`simliklar tarkibiga 
kiruvchi alkaloidlarning sifat va miqdor tarkibi birinchi navbatda o`simlik 
o`sayotgan hududga bog`liq bo`ladi.
 
- Ajratib olingan alkaloidlarni tuzilishi o`rganiladi, ya’ni identifikasiya 
qilinadi;
 
- Tuzilishi o`rganilgan alkaloidlarning turli xil hosilalari olish va tuzilishini 
isbotlanadi; 
 
- Olingan hosilalarning fiziologik faolligi aniqlanish; Ajratilgan 
alkaloidlarning va ular asosida sintez qilingan hosilalarning farmokologiyasi 
o`rganiladi.
 
Ajratilgan alkaloidlar va ularning hosilalarini tuzilishi va modifikasiyasi 
hozirgi zamon kimyoviy, fizik-kimyoviy va fizikaviy tadqiqot usullari yordamida 
analiz qilinadi.
Alkaloidlarning ko`pi odam va hayvonlar organizmiga kuchli
fiziologik va farmakologik ta’sir ko`rsatadi. Ularning ko`pchiligi kuchli
3
Reichstein T., Snatzke G., Santavy F. Beitrag zur Konstitution des Alkaloids Bulbokodin und des Alkaloid OGG-3 // Planta Med. 1968. 
Bd. 16, № 3. S.357-360. 

---

12 
zahar, lekin juda kichik dozada ko`pgina alkaloidlar juda muhim dorivor
xususiyatga ega bo`ladi. 
Alkaloidlar kimyosi organik kimyoning katta bir sinfini tashkil etib,
ularning tuzilishi va fiziologik faolligini o`rganish nazariy organik kimyoni,
shuningdek, tibbiyot amaliyotining rivojlanishiga katta hissa qo`shadi. 
Alkaloid saqlovchi o`simliklarning va alkaloidlarni analiz qilishda 
xromatografik usullarning hamma turlari (adsorbtsion, ion almashish, taqsimlanish, 
bo`linish va boshqalar) keng miqyosda qo`llaniladi. Bu usullardan alkaloidli 
ajratmada qancha va qanday birikmalar (chinligini aniqlashda, ya’ni identifikatsiya 
qilishda) borligi, alkaloidlar yig`indisidan ayrimlarini ajratib olishda hamda 
ularning miqdorini aniqlashda foydalaniladi. 
O`simliklar tarkibida qancha (son jihatidan, miqdori emas) alkaloidlar borligi 
va ularni taxminiy chinligini aniqlashda (identifikatsiya qilishda) xromatografik 
analiz usullaridan qog`ozda va yupqa qavatda o`tkaziladigan taqsimlanish 
xromatografik usullari juda ham qo`l keladi. 
XVII – XIX asrlarda alkaloidlar kimyosi. 
Taham bo`ladi.