O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

34 - MASHG’ULOT
HASHAROTLARNING (TURLI GURUH) BA'ZI BIR
MORFOLOGIK BELGILARINI TAQQOSLASH
Iskning  maqsadi:  turli  xil  guruh  hasharotlarning 
sistematik  ahamiyatga  ega  boTgan  belgilarini  (og’iz 
organlari, qanotlari, mo’ylovlari, oyoqlari) o’rganish.
Kerakli jihozlar:  har  xil  guruhlarga  mansub  boTgan 
hasharotlaming 
vakillaridan: 
qo’ng’izlar, 
chigirtkalar, 
beshiktervatarlar,  kapalaklar,  chivin  va  pashshalardan 
tarqatma  materiallar,  preparatlar,  lupalar,  ninalar,  pinsetlar, 
petri  kosachasi  va  soat  oynasi,  binokulyarlar,  qaychilar, 
vannachalar,  buyum  oynasi,  mikroskoplar  va  ko’rgazmali 
vositalar.
Ishning mazmuni. Hasharotlar sistematikasida ularning 
ogTz  organlari,  qanotlari,  mo’ylovlari,  oyoqlari  va  boshqa 
organlarining tuzilishi asosiy o’rin egallaydi.
Hasharotlar  yashirin  jagTilar  va  ochiq  jagTilar  deb 
ataladigan  ikki  kenja  sinfga  va  34  tadan  ortiq  turkumlarga 
boTinadi.  Yashirin  jagTilaming  kemiruvchi  yoki  so’ruvchi 
ogTz  organlari  maxsus  kapsula  ichida  joylashgan,  ochiq 
jagTilaming  og’iz  organlari  esa  boshining  yuzasida  og'iz 
teshigining atrofida joylashgan.
Sistematik  ahamiyatga  ega  boTgan  ba'zi  organlaming 
tuzilishini ko’rib chihamiz.
Mo’ylovlari. 
Hasharotlaming 
bosh 
qismida 
bo’g’imlarga  boTingan  va  turli  ko'rinishdagi  bir  juft 
mo’ylovlar 
(antenna)ning 
boTishi 
hasharotlarga 
xos 
belgilardan  biri  hisoblanadi.  Mo’ylovlar  peshonaning  ikki 
yonidagi  ko’zlar  orasida  yoki  uning  oidingi  chuqurchalarda 
joylashgan.  Hasharotlarning  mo’ylovlari  asosiy  sezgi  organi 
boTib, shakli, uzun-kaltaligi va boshqa xususiyatlariga ko’ra, 
hatto  bir  turga  kiruvchilarda  (urg’ochi  va  erkaklarida)  ham 
xilma-xildir (69-rasm).
188
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

r
69-rasm. Hasharot mo'ylovlariiting turli shakllari 
1-qilsimon; 2-ipsimon; 3 va 7-to’g’nag’ichsimon; 4-arrasmon; 
5-taroqsimon; 6-tizzasimon;  8-boshsimon; 9-plastinkasimon;  10-tukdor
mo'ylovlar.
Shunga  ko’ra,  hasharotlaming  mo’ylovlari  qilsimon 
(suvaraklar), 
ipsimon 
(suv 
qo’ng’izlari), 
patsimon 
(kapalaklar,  chivinlar  va  tukli  arilar),  plastinkasimon  (go’ng 
qo’ng’izlari  va  boshqalar),  arrasmon  (qirsildoq  qo’ng’izlar), 
taroqsimon  (ayrim  qo’ng’izlar),  to’g’nag’ichsimon  (oq 
kapalaklar),  tizzasimon  va  boshqa  tuzilishda  bo’ladi. 
Mo’ylovlardagi  bo’g’imlar  soni  2-3  tadan  bir  necha  o’nta- 
gacha  bo’lib,  uzunligi  har  xildir.  Ba'zi  hasharotlaming 
mo'ylovlari  ularning  tana  uzunligidan  ikki  va  undan  ham 
ortiqroq uzunlikda bo’ladi (mo’ylovdor qo’ng’izlar).
Oyoqlari.  Hasharotlaming  oyoqlari  ulaming  yashash 
sharoiti  va  bajaradigan  vazifasiga  ko'ra  turlicha  shaklda 
bo’ladi (70-rasm).
189
www.ziyouz.com kutubxonasi

---