O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti maktabgacha ta’lim metodikasi kafedrasi maktabgacha ta’limda tasviriy faoliyatga o’rgatish metodikasi fanidan

5.4-Mavzu: MTMda tasviriy faoliyatning boshqa faoliyat turlari va mashg‘ulotlar bilan bog‘liqligi.
Reja:
1.Tasviriy faoliyat– MTMda bolalar bilan olib boriladigan ta’lim–tarbiyaviy ishning bir qismi sifatida.
2. Rasm, loy, applikatsiya va qurish – yasash ishlarining o‘yin bilan bog‘liqligi.
3.Rasm, loy, applikatsiya va qurish – yasash ishlarining boshqa mashg‘ulotlar va faoliyat turlari bilan bog‘liqligi.
1.Tasviriy faoliyat– MTMda bolalar bilan olib boriladigan ta’lim–tarbiyaviy ishning bir qismi sifatida.
Tayancha iboralar : qurish-yasash , maktabgacha yosh , ashyo va jixozlar , quruvchi ishchi , qаychi,turli yoshdagi bolalar, guruh,tasviriy faoliyat, tashkil qilish

Bolaning ijodiy bo'lish qobiliyatini rivojlantirishda maktabgacha ta'lim jarayonida muhim o'rin tutadigan san'at va badiiy faoliyatga alohida o'rin beriladi.

Shubhasiz, biz ko'rib chiqayotgan kontseptsiya "ijodkorlik", "ijodiy faoliyat" tushunchalari bilan chambarchas bog'liqdir.

Ijodkorlik - bu yangi qadriyatlarni shakllantirishning aqliy jarayoni, yangi moddiy va ma'naviy qadriyatlarni yaratishga olib keladigan faoliyat. Ijodkorlik predmetning qobiliyatlari, niyatlari, bilimlari va ko'nikmalariga ega ekanligini anglatadi, buning natijasida yangilik yangiligi, o'ziga xosligi va o'ziga xosligi bilan ajralib turadigan mahsulot yaratiladi. Ushbu shaxsiy xususiyatlarni o'rganish xayolot, sezgi, ongsiz tarkibiy qismlarning ruhiy faoliyatining muhim rolini, shuningdek, odamning ijodiy qobiliyatlarini ochishda va kengaytirishda o'zini o'zi namoyon qilishga bo'lgan ehtiyojni ochib berdi [8, 99].

Jarayon sifatida ijodkorlik dastlab rassomlar va olimlarning o'z-o'zini hisobotlari asosida ko'rib chiqilgan bo'lib, unda ilhom, ilhom va shunga o'xshash holatlarga alohida fikr berilgan, bu fikrning dastlabki ishini almashtiradi [9, 56].

Ijodiy faoliyat deganda shunday inson faoliyati tushunilishi kerakki, buning natijasida yangi narsa paydo bo'ladi - tashqi dunyo ob'ekti yoki dunyo haqida yangi bilimlarga olib keladigan fikrlash qurilishi yoki haqiqatga yangicha munosabatni aks ettiruvchi tuyg'u.

Insonning xulq-atvorini, uning har qanday sohadagi faoliyatini sinchkovlik bilan o'rganish bilan, faoliyatning ikkita asosiy turini ajratish mumkin: reproduktiv yoki reproduktiv. Faoliyatning bu turi bizning xotiramiz bilan chambarchas bog'liq va uning mohiyati inson ilgari yaratilgan va ishlab chiqilgan xatti-harakatlar va harakatlar usullarini takrorlashi yoki takrorlashidir; ijodiy faoliyat, uning natijasi uning tajribasida bo'lgan taassurotlar yoki harakatlarni takrorlash emas, balki yangi tasvirlar yoki harakatlar yaratishdir. Ushbu faoliyat ijodkorlikka asoslangan.

Shunday qilib, "ijodiy faoliyat" tushunchasi uning eng umumiy ko'rinishida quyidagicha ifodalanadi. Ijodiy faollik - bu har xil turdagi ijodiy faoliyati muvaffaqiyatini belgilaydigan shaxs sifatining individual xususiyatlari. Ijod elementi har qanday inson faoliyatida mavjud bo'lishi mumkinligi sababli, nafaqat badiiy ijodiy qobiliyatlar, balki texnik ijodiy qobiliyatlar, matematik ijodiy qobiliyatlar va boshqalar haqida gapirish adolatli.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy faoliyatini shakllantirishni muvaffaqiyatli pedagogik boshqarish uchun, avvalo, "ijodiy faoliyat" tushunchasini tahlil qilish, uning tuzilishini, mazmunini va shakllanish mezonlarini aniqlash kerak. Bunday tahlil ushbu tushunchadan kelib chiqqan holda tarbiyaviy ishning vazifalarini belgilashga imkon beradi. Shu maqsadda psixologik-pedagogik adabiyotda uning mohiyatini izohlashga murojaat qilishimiz mumkin.

Ijodiy faoliyatni o'rganishga bag'ishlangan ko'plab ilmiy ishlarning tahlili shuni ko'rsatadiki, fanda bu tushunchaning yagona ta'rifi yo'q. Bu, birinchidan, ijodiy faoliyat hodisasining murakkab tabiati, uning ko'p qirrali, nomuvofiqligi, turli yoshdagi bolalarda turli xil faoliyat turlarida namoyon bo'lishining o'ziga xos xususiyati bilan bog'liq; ikkinchidan, tadqiqotchining nazariy pozitsiyasi.

O'rganilayotgan muammoga kontseptual yondashuvni aniqlash uchun o'rganilayotgan mavzuning tarkibiy qismlarini aniqlash va ularni tavsiflash zarur. "Ijodiy faoliyat" ta'rifi ikkita toifani o'z ichiga oladi - faoliyat va ijod. "Faoliyat" toifasi "ijodiy faoliyat" toifasiga qaraganda mazmun jihatidan kengroqdir.

Mahalliy psixologiya va psixofiziologiyada faoliyatni rivojlantirishga birinchilardan bo'lib A.F.Lazurskiy kirgan. U faoliyatni "asabiy psixik energiya" deb ta'riflagan. B.M.Bexterev ijtimoiy darajadagi faoliyatni o'rganish bilan shug'ullangan, bu L.S. asarlarida davom etgan. Vygotskiy va D.M. Uznadze.

"Faoliyat" g'oyasini rivojlantirishga S.L. Rubinshteyn. "Inson passiv emas, balki faqat o'ylaydigan mavjudot, lekin faol mavjudotdir, shuning uchun uni amalda, xarakterli faoliyatda o'rganish kerak" [28, 30].

L.I. Bozovich faoliyatni alohida ehtiyoj sifatida taqdim etadi. Atrof-muhit bilan bog'liq motivlar va munosabatlarga qarab, u faoliyatning turli darajalarini o'rgangan: "Inson nafaqat atrof-muhit ta'siriga to'g'ridan-to'g'ri bo'ysunishdan xalos bo'libgina qolmay, balki bu atrof-muhitni ham, o'ziga moslashadi". Bunday holda, biz shaxsning faoliyati va uni o'rab turgan atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlar haqida biz ilgari surgan g'oyani tasdiqlaymiz.

Yuqorida aytilganlarning barchasini ko'rib chiqilayotgan muammo bo'yicha loyihalashda, faoliyat insonning o'ziga xos munosabati ifoda etilgan murakkab xususiyatdir, deb taxmin qilish uchun barcha asoslar mavjud.

Asosiy funktsiyalarga ko'ra, faoliyat shartli ravishda ikki turga bo'linadi: moslashuvchan va samarali, bolalar ijodi doirasida - reproduktiv va mahsuldor.

Shunday qilib, faoliyat kontseptsiyasiga ijodiy samaradorlik toifasi qo'shiladi. Ijodkorlikni tavsiflashdagi asosiy qiyinchilik juda ko'p tartibsiz ta'riflarning mavjudligi. Ta'riflar to'plami yuzlab birliklarni tashkil etadi. Ijodkorlik xususiyatlarining soni mingdan oshdi. Bunday xilma-xillik ushbu toifaning murakkabligini ko'rsatadi. Ilm-fanda ijodkorlik ta'rifini ishlab chiqishda bir nechta sohalar mavjud.

Birinchi yo'nalish - ijodkorlik insonga ijodiy, maqsadli faoliyat qobiliyati tufayli xos bo'lgan mulk sifatida tushuniladi. Bu erda ijod mavzusi insondir.

Ikkinchi yo'nalish - bu ijodkorlikning nomoddiy asosi bo'lib, u logosning ijodiy imkoniyatlari haqidagi ta'limotlarda, Xudo, mutlaq g'oyadan tashqari, mantiqsiz. Ijod mavzusi - dunyo ma'naviy boshlanishi.

Uchinchi yo'nalish - ijodkorlik materiyaning mavjudligining atributi, umuminsoniy rivojlanishning namoyon bo'lishi sifatida qaraladi.

Shunday qilib, ijodiy faoliyat tushunchasi ko'pincha faoliyat orqali aniqlangan va aksincha, ularni bir xil deb tavsiflagan. Darhaqiqat, har qanday faoliyat faoliyat holatini anglatadi, bir qator tadqiqotlar uchun xarakterli bo'lgan ushbu yo'nalish izchillik bilan intellektual faoliyatning umuman ijodiy faoliyati sohasiga qo'shilishiga olib keladi.

Ijodiy faoliyat - mehnatning sifat va miqdoriy natijalarini yaxshilashga hissa qo'shadigan noan'anaviy ishlab chiqarish muammolarini hal etishga qaratilgan faoliyat. Ijodiy faol odam atrof-muhitga to'liq moslashishi kerak. Ijodiy faoliyatni tartibga solish va o'zini o'zi tartibga solish nafaqat individual, balki ijtimoiy tipikdir. Ijodiy faol odam har doim kelajakka yo'naltirilgan. Axir, kelajak qanday bo'lishini aniqlab beradigan o'tmish va hozirgi kun. Kelajaksiz ijod yo'q. Faqat bu holda ijodiy faoliyatda kutilmaganlik, oldindan aytib bo'lmaydiganlik, improvizatsiya, tushuncha elementlari bo'ladi.

Ijodiy faoliyatning asoslari maktabgacha yoshda bo'lib, bu shaxsiyat sifatini shakllantirish uchun eng faoldir.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy faoliyati deganda ularning aqliy faolligini oshirish, maqsadga yo'naltirish, faoliyat mahsulini yaratish qobiliyati tushuniladi. Bu ijodiy faoliyatda o'zini namoyon qiladi. Bu mustaqil fikrlash, mustaqil fikrlar va haqiqiy shaxsiy qadriyatlarni izlash bilan tavsiflanadi. Fazilatlar: yuqori bilim potentsiali, qiziquvchanlik, qiziqishlarning xilma-xilligi, aql-idrok [19, 60].

Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy faoliyati bu tasavvurning erkin parvozi, ixtiro va kashfiyotlarga olib kelishi mumkin bo'lgan tasavvur, sezgi qobiliyati.

Ijodiy faoliyatni tahlil qilish uning ijodiy ishlarga bo'lgan qiziqishini, ijodiy ishda haqiqiy ishtirokini, tayyorgarlik va olib borishda tashabbusni namoyon etishini, boshqalarga yordam berishini hisobga oladi [14, 38-bet]. Bunday holda, ijodiy faoliyat bola shaxsiyatining individual xususiyatlarining to'plami, shaxsiy xususiyatlar to'plami sifatida ishlaydi.

J.Renzulli fikricha, ijodiy faoliyat inson potentsiali, ya'ni ijodda shaxsiyatni ro'yobga chiqarish imkoniyati sifatida tavsiflanishi mumkin. "Inson salohiyati" J.Renzulli iste'dod deb atadi. U bir qator tarkibiy qismlarni (quyi tizimlarni) o'z ichiga olgan tizim sifatida taqdim etilgan. Ushbu modelning asosi omillar uchligi: ijodkorlik, o'rtacha darajadan yuqori qobiliyat, motivatsiya. J. Renzulli ushbu tizimni grafik ravishda ushbu omillarning o'zaro bog'liqligini ko'rsatadigan uchta kesishgan aylana shaklida tasvirlaydi.

Bolaning ijodiy faoliyati o'ziga xos va shu bilan birga universal faoliyat shakli bo'lib, bola ruhiyatining barcha sohalarida uning namoyon bo'lishi xilma-xilligi bilan tavsiflanadi: kognitiv, hissiy, kuchli irodali, shaxsiy [24, 81].

N.N. Poddyakov bolaning shaxsiy ijodiy faoliyatining fazoviy xususiyatini ta'kidlaydi: kundalik hayotda va bolalar bog'chasida darslarda maktabgacha tarbiyachining shaxsiy faoliyati uning kattalar bilan birgalikdagi faoliyati bilan almashtiriladi, keyin bola yana o'z faoliyatining sub'ekti sifatida ishlaydi va hokazo. [24, 85].

Faoliyat butunlay ob'ektning o'zi tomonidan amalga oshiriladi - bola, uning ichki holati bilan belgilanadi. Faoliyat jarayonida maktabgacha tarbiyachi tashqi ta'sirlardan xoli bo'lgan o'zini o'zi ta'minlaydigan shaxs vazifasini bajaradi. U o'z oldiga maqsadlarni qo'yadi, ularga erishish yo'llari, usullari va vositalarini belgilaydi, shu orqali uning qiziqishlari, ehtiyojlari va xohishlarini qondiradi. Bolalar ijodiyoti ushbu faoliyat turiga asoslangan, ammo, N.N. Poddyakova, bu kattalar bilan o'zaro bog'liqdir. Shu bilan birga, olimning ta'kidlashicha, bola o'qituvchilar tomonidan belgilangan faoliyat mazmunini shunchalik yaxshi o'zlashtiradiki, u avvalgi harakatlar tajribasiga tayanib, o'z shaklini sezilarli darajada o'zgartirib, uning yutug'iga aylanadi.

NN Podyakov 3-4 yoshga kelib, ijodiy faoliyat shaxsiyatning barqaror sifatiga aylanishini ta'kidladi [24, 76]. Bolalarning aqliy rivojlanishi ijtimoiy-tarixiy tajribani o'zlashtirish asosida amalga oshiriladi. Bunday assimilyatsiyaning eng muhim shakli o'quv jarayonini uning turli shakllaridir.Maktabgacha tarbiyachilar ko'pincha o'z bilimlari, ko'nikmalari, me'yorlari va hokazolar doirasidan tashqariga chiqadilar, ya'ni ular o'rganayotgan ijtimoiy tajribadan tashqarida bo'ladilar. Bolalar kinematik munosabatlarni mustaqil ravishda o'rganadilar (tezlik, vaqt va masofa o'rtasidagi bog'liqlik). Poddyakov N.N. Maktabgacha tarbiyachilar o'zlari mustaqil ravishda to'p yo'lining slaydning balandligiga, po'latdan yasalgan po'lat to'pning tushish balandligiga bog'liqligini va hokazolarni mustaqil ravishda belgilashlari mumkinligini ta'kidladilar. Muammoli muammolarni hal qilish jarayonida bolalar butunlay aniq bo'lmagan bilimlar shaklida, ketma-ket yaqinlashish deb ataladigan yo'lni (iteratsiya usuli) mustaqil ravishda kashf etadilar, atrofdagi dunyoning fundamental xususiyatlarini aks ettiradilar [24, 64].

Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy faoliyati bu bilish jarayonida yuzaga keladigan faoliyatdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy faolligini rivojlantirishning o'ziga xos xususiyati - bu ijodkorlik elementlarining namoyon bo'lishi, ma'lumotni qiziqish bilan qabul qilish, ma'lumotni aniqlashtirish, chuqurlashtirish istagi, qiziqtirgan savollarga mustaqil javob izlash, o'rganish usulini o'rganish va uni boshqa holatlarda qo'llash qobiliyati.