O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Limfa sistemasi. 
Odam tanasida qon tomirlari bilan birgalikda limfa 
tomirlari ham mavjud bo'lib, ular bo'ylab limfa suyuqligi oqadi. Limfa sistemasi 
limfa kapillyarlari, limfa tomirlari va limfa tugunlaridan iborat. Limfa tomirlari 
organ va to'qimalarga kelmaydi, balki ulardan boshlanadi. Kapillyarlardan 
to'qimalarga o'tgan qonning suyuq qismining ortiqchasi to'qimalardan limfa 
tomirlariga o'tadi. Limfa tomirlari kovak venalarga birlashib, o'ng bo'lmachaga 
quyiladi. 
Yurakning tuzilishi, yoshga xos xususiyatlari.
Yosh bolalarning yuragi 
o`lchami, hajmi, shakli, joylashishi bilan kattalar yuragidan farq qiladi. Bolaning 
birinchi yoshida yurakning bo`lmacha va qorinchalari bir tеkis o`smaydi. 2 
yoshdan bos
hlab bir tеkis o`sadi, 10 yoshdan kеyin yurak bo`lmachalari 
o`sishdan orqada qoladi. Balog`atga еtish davrida yurak yana tеz o`sadi.
Yurak ko`krak qafasi ichida to`sh suyagi orqasida ikkala o`pkaning o`rtasida 
joylashgan bo`lib, qon aylanish sistеmasining 
markaziy qismi hisoblanib, 
muskullardan tashkil topgan kovak organ. Yangi tug`ilgan bolalalarda yurakning 
vazni 20-23 g, 4 yoshda 30 g, 5 yoshda 100 g, 10 yoshda 165-185 g, 15 yoshda 
250 g, katta yoshdagi erkaklarda 220-300 g, ayollarda esa 180-220 g, bo`ladi. 1 
yoshda yurakning vazni yangi tug'ilgan chaqaloqnikiga nisbatan ikki marta, 3 
yoshda 3 marta, 5 yoshda 4 marta, 10 yoshda 6 marta, 16 yoshda 11 ortadi. Bu 
ortish asosan chap qorincha devorining qalinlashuvi hisobiga bo'ladi. 
Bolaning yoshi ortishi bilan yurakning hajmi ham ortib boradi: 1 yoshning 
oxirida yurakning hajmi 42 sm
3
, 7 yoshda 90 sm
3
, 14 yoshda 130 sm
3
, katta 
odamda 280 sm
3
ni tashkil etadi. 
Yurak devori 3 qavatdan: ichki-endokard, o'rta-muskulli, ya'ni miokard va 
tashqi perikarddan iborat. Yurak 4 kameradan tashkil topgan bo'lib, o'ng va 
chap bo'lmalar hamda o'ng va chap qorinchalardan iborat. Yurakda 4 ta klapan 
bo'lib, chap bo'lma bilan chap qorincha o'rtasida 2 tavaqali klapan, o'ng 

---

111 
bo'lmacha bilan o'ng qorincha o'rtasida 3 tavaqali klapan, char qorincha bilan 
aorta o'rtasida, o'ng qorincha bilan o'pka arteriyasi o'rtasida yarim oysimon 
klapanlar joylashgan bo'ladi. Ular orqali qon faqat bir tomonga harakatlanadi. 
Yurak kameralari orqali 1 minutda katta odamda 5 litr qon o'tadi.
Yurakning asosiy ishi nasos singari vena qon tomirlaridagi qonni so'rib, 
arteriya qon tomirlariga o'tkazishdan iborat. Yurakning bu ishi uning bo'lmacha 
va qorinchalarining devorlaridagi muskullarning ritmik ravishda qisqarishi va 
kengayishi orqali amalga oshadi. Bo'lmacha va qorinchalarning qisqarishi sistola, 
kengayishi diastola deyiladi. Yurakning bo'lmacha va qorinchalarining bir marta 
qisqarib-bo'shashishi yurakning bir ish sikli deb ataladi. Sistola 0,3 sek, diastola 
0,5 sek davom etadi. Katta odam yuragi tinch holatda 1 minutda 70-72 marta ish 
siklini bajaradi. Har bir ish sikliga 0,8 sek sarflanadi.